کاربرد صنایع دستی : پیوند هنر و اجتماع در  دوره صفوی

کاربرد صنایع دستی : پیوند هنر و اجتماع در  دوره صفوی

کاربرد صنایع دستی، هنر و صنعت به عنوان عالی ترین دستاوردهای خلاق بشر از دیرباز تاکنون با زندگی انسان همراه بوده است و در اعصار مختلف به خلق زیباترین و شکوهمند ترین آثار منجر شده است. رابطه هنر، زندگی، صنعت و اجتماع طی این قرون با تغييرات و تعاریف مختلف، نزدیک یا دور بوده است. پیوند این تحولات با هم و تباور این پیوند در هنر، در دوره هایی به حد اعلا رسیده و در دوره هایی دیگر کمرنگ شاه یا به کلی از یکدیگر تفکیک شده است.

یکی از ویژگی ها و صفات بارز کاربرد صنایع دستی در هنر اصفهان عهد صفوی در قرون دهم و یازدهم هجری قمری پیوند گسست ناپذیر این عوامل است. چنان که این مهم از مشخصات و مؤلفه های بارز هنر این دوره است. این نوشته به بررسی این پیوند و نقش تأثیرات سازنده و غیر قابل انکار آن در زندگی فردی و اجتماعی و همچنین سیر تفکیک و دلایل تجزیه این عناصر در قرون بعد می پردازد.

نیاز مقدمه ای بر تعیین جایگاه کاربرد صنایع دستی

تقریبا هیچ یک از منابع تاریخ هنر، دلیل آغاز فعالیت هنری و کاربرد صنایع دستی در زندگی انسان را جز نیاز و ضرورت ندانسته اند. یعنی برای شروع فعالیت جسمی و روحی آدمی به نام هنر علت یا علت العللی جز ضرورت و نیاز زندگی آدمی بر نشمرده اند. این امر در انتزاعی ترین و عینی ترین جلوه های هنری انسان در اعصار پیش از تاریخ و دوران تاریخی (دوران باستان) کاملا مشهود است.

تقریبا می دانیم که خلق نخستین دیوارنگاره ها، سنگ نگاره ها و نقاشی ها از سوی انسان در نتیجه چه فرایندی در زندگی او بوده است و نیز اینکه فعالیت هنری آدمی مقوله ای جدا از زندگی فردی و اجتماعی، نیازها و خواسته های جسمی و روحی او نبوده است.

نگاهی به آثار هنری دوران پیش از تاریخ

نگاهی به آثار هنری نخستین قرون دوران پیش از تاریخ و نقش و جایگاه ضروری کاربرد صنایع دستی در روند زندگی اقتصادی و اجتماعی آدمی، ما را بر آن می دارد اذعان کنیم مقوله ای به نام هنر و با مشخصاتی که از چندین قرن پیش تاکنون می شناسیم، بالذات و بالقوه چیزی جز زندگی نبوده است. زیرا آدمی در روند ساختن هر ابزاری پیش از آنکه به تزئین و آرایه آن بیندیشد، نخست لازم بوده است که بتواند ابزار را خوب بسازد.

در ادامه پس از ضرورت تعدد و تکثر ابزار مورد نظر، به کارآمدی بیشتر آن اندیشیده و سرانجام پس از توفیق در این زمینه، به تزیین آن نیز توجه کرده است. با توجه به ابزارهایی که در تمدنهای اولیه ساخته شده، مثلا تبرهای ایلامی، این نکته به خوبی مشهود است که همراه با تکامل شکلی و کارآمدی ابزار و سلاح، تزیینات و آرایه های آنها نیز مد نظر قرار گرفته است. می گوییم سلاح و ابزار. چرا که نخستین تولیدات صنعتی – هنری آدمی وسایل شکار و دفاع بوده است.

با این اوصاف، ضروری است که به آغازگاه هنر و تولد این پدیده در جامعه انسانی نگاهی دوباره بیندازیم. بدین معنی که آغاز حرکت و روند شکل گیری فعالیت و تولید هنری را با این نگاه مورد توجه قرار دهیم که هنر جزء ذات زندگی است و مقوله ای جدا از زندگی، انتزاعی، تجریدی و صرفأ ذهنی نیست.

روند فعالیت هنری در دوران های تاریخی

طی دوران های تاریخی، روند فعالیت هنری بشر از پیوستگی صرف و تردیدناپذیر زندگی و هنر آرام آرام به سمت تفکیک سوق یافته و این دو در کنار هم، اما پیوسته نیازمند یکدیگر، ادامه حیات داده اند. نگاهی به ادوار تاریخی زندگی بشر این حقیقت را ثابت می کند که در دوران فراوانی تولید و تقسیم کار، پیدایش ادیان، حكومت ها و طبقات اجتماعی این تفکیک تشدید شده است. به عبارتی در این ادوار کاربرد صنایع دستی پررنگ تر و مهم تر از کار کرد نخست آن شده است. هر چند در این دوران و تا قرن ها بعد نیز هنر صرفا امری تزیینی و جدا از متن زندگی نبوده است و همواره هر دو جانب کارکرد خود را حفظ کرده بود، اما از همین دوران نقش اوليه و بدوی خود را از دست داد.

به عبارت دیگر، کاربرد صنایع دستی با توجه به اهمیت تزیینی و خوشایند بودن آن برای زندگی مستقیما در آثار، ابزار، اشیا و معماری به کار گرفته شد. به قولی در برخی آثار ارزش مادی و در برخی دیگر ارزش معنوی غلبه دارد، ولی این ارزشها هرگز مانعه الجمع نیست. هیچ تمایز منطقی میان هنرهای عالمانه و هنرهای عامیانه نمی توان قائل شد. تفاوت آنها تفاوت در تفصیل و گاهی تفاوت در تهذیب است. نه تفاوت در پیچیدگی یا محتوا.

بدین ترتیب جنبه کاربرد صنایع دستی، تواما و در کنار هم قرار گرفت و به مرور زمان در هر دو نقش و جنبه پیشرفت هایی حاصل کرد که در هنر مرز و بوم ما، آثار هنری دوران صفوی (۹۰۷ – ۱۱۴۸ق) مصداق آن است. اما بعد از این دوران و تا عصر حاضر، هنر از صحنه زندگی کنار رفته و رابطه تنگاتنگ، مستمر و زنده خود را با زندگی به رابطه ای غیر مستقیم، مرده و صرفا تزیینی، تجریدی و انتزاعی داده است.

بستر فرهنگی قرن یازدهم تا قرن دوازدهم هجری

دوره تاریخی موردنظر قرن یازدهم تا ثلث اول قرن دوازدهم هجری است که مصادف با سلطنت پادشاهان با تدبیر و لايق صفوی چون شاه اسماعیل و شاه عباس كبير است. این دوره تاریخی با تمرکز سیاسی، نظامی و اقتصادی صفویان به مرکزیت تبریز و سپس اصفهان همراه است. صفویان با تمایز ایران شیعی از همسایگان، توانستند پس از قرنها ملوک الطوایفی و پراکندگی قدرت در ایران، حکومت مرکزی قدرتمندی در کشور ایجاد کنند. بنابراین تمرکز قدرت از یک سو، ایرانیت و پشتوانه مذهبی از سوی دیگر، منجر به علاقه شاهان صفوی به ویژه شاه عباس کبیر (جلوس ۹۹۶ ق/۱۵۸۱م) به ارتباط با سایر ملل و استفاده از علوم، دستاوردها و دانش های آن زمان شد.

همچنین به دلیل اصل و نیای صفویان و مراوده با ادبیات عارفانه و صوفیگری، پادشاهان صفوی نیز به هنر و ادبیات علاقه مند گشته و دربار آنها محل بحث و جدل علمی، هنری و ادبی بود. این مقوله پایه و اساس تفکر و اندیشه هنر و توجه به هنرمندان در این دوره است و داستانهایی که از شخصیت، منش و رفتار و کردار شاه عباس در این زمینه نقل شده است، مبین این نکته است که وی نسبت به سایر پادشاهان صفوی متمایز و دارای ویژگیهای برجسته ای بود که ریشه در تفکر، تدبیر، استقلال رای، اندیشه، و به یک معنا هنرمندی او داشت. پر واضح است که بنای زیبا و شگفت اور عالی قاپو را مجموعه ای از هنرمندان ساختند، اما هنرمندی آنان که این امر را مدیریت کردند کمتر از سازندگان نبوده است.

پیوند و گسست هنرهای دوره صفوی

دوره مورد نظر ما در اینجا تقريبا اواخر دوران صفوی است که از یک سو کاربرد صنایع دستی به نهایت رشد و تکامل می رسد و از سوی دیگر، مقدمات تباهی و زوال هنرها، صنایع و ادبیات نیز شکل می گیرد. بنابراین، در بحث از پیوند هنر، صنعت و اجتماع در هنرهای دوره صفوی با هر دو رویکرد پیوند و گسست مواجه خواهیم بود. هنرمندان این دوره نیز از این حالت مستثنی نیستند. یعنی هم به نوعی شهرت و مقبولیت عام و خاص رسیدند و راه به دربارها باز کردند و هم اینکه در اواخر دوره صفوی مسیر عکس و متفاوت با آن را طی کردند. برای مثال زندگی هنرمند بزرگ این دوره رضا عباسی یا مهاجرت شاعران و ادیبان دورۀ صفوی به هند مؤید این نکته است.

وفور و تنوع هنرها و صنایع در مکتب اصفهان حاکی از حضور گسترده هنرمندان و صنعتگرانی است که علاوه بر گردش چرخه اقتصادی شهر بزرگی چون اصفهان (در مقیاس زمان) موجب رونق و شکوفایی کاربرد صنایع دستی نیز بودند. هنرمندان این دوره آثار خود را امضا می کردند. این موضوع حداقل این را به اثبات می رساند که در اجتماع حقی به عنوان سازنده، نگارنده، خوشنویس، معمار، بافنده و غیره برای ایشان قائل بودند. از جهت دیگر، نشان دهنده گستردگی و فراوانی تولید کنندگان آثار هنری نیز هست، و کثرت امضاهای ذیل آثار هنری به شکل حک کردن، رقم زدن یا نقر کردن نام و کنیه و حرفه نمایانگر انبوه خالقان و تولید کنندگان آثار هنری در این دوره است.

بناها و آثار معماری

بناها و آثار معماری به جای مانده از این دوره در جای جای پهنه جغرافیایی گسترده ایران، چون جایگاه و شأن سازندگان این آثار در اجتماع و دربار است. به عبارتی همان گونه که بناها و آثار معماری متنوع و از موقعیت مکانی و جغرافیایی متفاوتی برخوردار است. هنرمندان این دوره نیز از دربار پادشاهی تا اقصی نقاط کشور پراکنده بودند و هر یک شأن و جایگاهی، چه به لحاظ دنیوی و چه از نظر اخروی، شناخته شده داشتند.

می توان گفت آثاری که برای مصارف و انگیزه های دینی ساخته می شد، از قبیل مساجد، امامزاده ها، خانقاهها، وسایل و اسباب برگزاری عزاداری، تعزیه و اجرای مراسم و مناسک دینی و غیره، از صواب و اجر اخروی برخوردار بود و هنرمند سازنده آنها نیز مشمول رحمات الهی بود و نگاه و نظر اجتماع نسبت به او با نوعی تقدس و احترام مذهبی همراه بود. همچنین است کاربرد صنایع دستی و موقعیت هنرمند با فردی که صنعت، فن و هنری می داند و به شکلی این مهارت را نشان می دهد یا متجلی می سازد. ضمن اینکه جایگاه زرگر و حریرباف و بوریاباف نیز متفاوت است و هر یک در جای خود. چنان که شیخ اجل سعدی فرموده است: «به فرومایه ندهند کارهای خطير، بوریاباف اگرچه بافنده است، نبرندش به کارگاه حریر».

تاثیر ارتباط با غرب و آشنایی با آثار هنری جهان

همچنین باید توجه داشت که در این دوران و در نتیجه ارتباط با جهان غرب و آشنایی با آثار هنری سایر نقاط جهان، این جایگاه تعمیق و گسترش یافت و به تأثیر و اهمیت هنرمندان بیشتر پی برده شد. امضای آثار به صورت مثلا حک نام هنرمند در آثار فلزکاری یا درج روی کاشی، آجر، کتیبه و غیره نیز نشان دهنده این اهمیت و جایگاه خاص و نیز تفکیک مراتب و مراحل هنر و هنرمندی است. زیرا نشان می دهد قالی بافته استادی در کاشان یا اصفهان با قلمکار اصفهان و شیراز متفاوت و موجب شهرت خاص محصول هنری و تفکیک آن از سایر انواع مشابه است.

در هر حال و از هر زاویه که بنگریم، کاربرد صنایع دستی و آثار هنری این دوره عموما مورد استفاده برای نیازهای زندگی است. یعنی یا استفاده روزمره دارد مانند انواع فرش، ظروف، پارچه ها، آبگینه ها و غیره و چنانچه مورد استفاده روزمره نباشد، فقط جنبه تزیینی ندارد، بلکه جزیی از یک کل واحد – کلیت اثر هنری – محسوب می شود. مانند تزیینات آثار معماری. بنابراین، این نوع کاربرد صنایع دستی همبستگی هنر و صنعت و نهایتا اجتماع این دو را نشان می دهد.

از جهت دیگر، نحوه و شکل گیری تولید آثار هنری این دوره با زندگی هنرمند و اجتماع پیوستگی دارد. یعنی حرفه، شغل یا صناعتی به نام صنعت یا هنر مورد نظر در بازار وجود دارد، مثلا قالی بافی، فلزکاری یا زرگری و زندگی و معیشت هنرمند با این صنعت و حرفه مرتبط است و معنا می یابد. همچنین گاه هنرمند یا سازنده از نظر روابط اقتصادی، اجتماعی، خانوادگی و حتی گاه زبانی نیز با این صنعت و هنر شناخته می شد. زبانهایی که منسوب به حرفه ها، هنرها یا صنایع قدیم بوده و امروز از رواج افتاده اند، مثل زبان زرگری، بیانگر این حقیقت است.

هنرمند و صنعتگر در خدمت زندگی

به این ترتیب و از هر منظر که بنگریم، مقوله کاربرد صنایع دستی در اجتماع آن روز جدایی ناپذیر بوده است و هنرمند و صنعتگر مرزی ندارند و هر دو در خدمت زندگی اند. نگاهی به اثر زیبا و جاودانه سی و سه پل اصفهان و دقت در کاربری آن از یک سو و آرایه ها و تزیینات این پل از دیگر سو، ما را وادار می کند بپذیریم هنرمند، مهندس و معمار سازنده این اثر نه به دلیل تکرار یک سنت و نه از روی تفنن، بلکه با ملاحظه و رعایت اصول و قواعد صنعت مهندسی و آنچه از یک پل به عنوان گذرگاه و ارتباط دهنده در بستر رود انتظار می رود و نیز چگونگی این گذر و طی این مسیر و توجه به مفاهیم انسانی و تلطیف روحی و روانی گذرندگان، دست به ساختن آن زده است. چنان که این اثر بی نظیر معماری پس از گذشت چند صد سال هنوز همان آرامش و زیبایی روحی و تلطیف احساسات بشری را برای ما در پی دارد که در روزگار خود برای مردمان آن عصر داشته است.

پلکانهایی که در مسیر این گذرگاه به زیر پل و سطح رود و آب روان می رسد و دسترسی به آب و تماشای جریان رونده، زلال و جاودان رود را مقدور می سازد، شاید تاکید و تذکر این نکته است که گذر از این معبر آیا گذر زندگی و روزگار نیست؟ آیا این تاثیر و تأثیرات نظایر آن به تنهایی و به طور مجرد اراده شده یا پیوسته صنعت، هنر و معماری است؟ و هم اینکه آیا این تأثیر و نوع آن در این ساخته و ساخته ها، اشیاء و لوازم دیگر هر یک بنا بر کاربرد صنایع دستی ، مفهوم و معنایی متناسب با اثر پرداخته نشده است؟

ارضای روحی و تلطیف احساسات مخاطب

غرض از ذکر این مثالها این است که بگوییم عناصر تزیینی آثار هنری این دوره نه صرفا برای تزئین و آراستن محصول خلق شده، بلکه متناسب با کاربرد صنایع دستی و گویی لازمه آن بوده است. یعنی همان گونه که کاربرد شیء برآورنده نیاز مادی فرد بوده، تخیل و خلاقیت هنری به کار رفته در آن نیز در پی ارضای روحی و تلطیف احساسات مخاطب آن بوده است و این دو لازم و ملزوم یکدیگرند و تجریدی نیست و کاربرد مستقل ندارند. البته این امر ویژگی هنر کلاسیک نیز هست.

نکته ای که در بحث کاربرد صنایع دستی قابل تذکر است، این است که هنر این دوران انتزاعی و تجریدی نیست. یعنی چیزی یا مقوله ای به نام هنر انتزاعی در این دوره نمی توان سراغ کرد، هر چند که در آثار هنری این دوران از نقوش و اشکال انتزاعی به وفور استفاده شده است. زیرا همان طور که می دانیم انتزاع در ذات هنر و سرشت اثر هنری است که در روند خلاقیت و ساخت و ساز هنر متبلور می شود. اما مقوله هنر انتزاعی یا تجریدی صرف مربوط به دوران گسست پیوند هنر، صنعت و اجتماع است که تعاریف و رویکردهای مربوطه با آنچه منظور ماست، متفاوت است.

پیوستگی اعتقاد و اندیشه هنرمند با محصول

اعتقاد و باور هنرمند به آنچه تولید می کند و نهایت و فرجام تأثير و تأثر اثر هنری نیز از دیگر مقولاتی است که در مورد این پیوند باید تشریح شود. در دوران مورد نظر خلق اثر هنری به معنای دقیق کلمه در پیوستگی اعتقاد و اندیشه هنرمند با محصول کار خود بوده است. نمی توان ادعا کرد که یک خوشنویس، صحاف، تذهیب کاری کاشی کار، معمار و شاعر جدا از اندیشه، تفکرات و اعتقادات خود اثری خلق کرده است. این مطلب به ویژه در مورد آثار معماری، خوشنویسی و کتابت، اظهر من الشمس است.

تداوم تکامل هنر با انتقال آن از پدر به پسر

همچنین سلسله و سلاله هنرمندان و تداوم صنعت و هنر از پدر به پسر و از او به نسلهای بعد، علاوه بر تأثیر در روند حفظ، ادامه و تکامل هنر، بازتابهای کاربرد صنایع دستی را نیز در پی داشت. زیرا ارتزاق و معاش هنرمند را تشکیل می داد و با توجه به کاربرد صنایع دستی و استفاده عام و خاص از آن، برای او شغل دوم یا تنوع و تفنن محسوب نمی شد، بلکه عین کار و زندگی و بقای او بود. هنرها پشتوانه عمومی داشتند و هنر و صنعت قادر بود در پیوند و ترکیب با هم نیازهای مادی و معنوی اجتماع را در حوزه خود منتفی سازد.

اثر هنری علاوه بر رفع نیازهای کاربردی زندگی، به تلطیف روحی و معنوی فرد و اجتماع نیز می انجامید و سبب شکل گیری رابطه مداوم بین اثر هنری و مخاطب از هر دو سو می شد. به بیان کوماراسوامی:

اشیای ایجاد شده از طریق هنر [يا] پاسخگوی نیازهای بشری اند یا در غیر این صورت [صرف] تجملات اند. این بدان معناست که تحمل وسایل راحتی بی اهمیت یعنی بی معنا هر قدر هم که این وسایل سهل و راحت باشند، دون شأن فطری ماست. همه انسانها به اشیایی با ساخت و صنعت نیکو نیاز دارند تا بتوانند هم نیاز های حیات عملی و هم در عین حال نیازهای حیات عرفانی (کشف و شهود) را برآورده سازند. از سوی دیگر لذت حاصل از اشیایی دارای ساخت و صنعت نیکو و راستین، نیازی در ما مستقل از ما به خود آن اشیاء نیست.

بلکه بخشی از همان سرشت ماست و لذت عمل را به کمال می رساند. ولی غایت آن نیست. غایات هنر، کاملا فایده گرانه به معنای کامل کلمه است. به اعتبار اینکه بر تمامت آدمی اطلاق می شود، نمی توان بر هیچ امر غیر عقلانی نام هنر نهاد.

پیوند هنر، صنعت و اجتماع در حیات معنوی و سلوک روحی انسان ها

بنابر این کاربرد صنایع دستی نه فقط در زندگی مادی و روزمره، بلکه در حیات معنوی و سلوک روحی انسانها نیز شگرف است. نتیجه این پیوستگی را در سطحی وسیع تر از زندگی فردی، آن گاه که بدانیم حفظ این پیوند و تداوم آن چگونه در حیات اجتماعی تأثیر بخش و راهگشا است، مشهودتر خواهیم شناخت. مثلا با توجه به معماری و هنرهای سنتی وابسته به آن، به راحتی در خواهیم یافت چنانچه تداوم پیوند هنر و صنعت و اجتماع صورت می پذیرفت، امروز معضل و مشکلی به نام معماری شهری و خانه سازی نداشتیم. راستی کیست که از زندگی در آپارتمان احساس راحتی کند و کیست که این برجهای سر به فلک کشیده بی روح از آهن و بتن را دوست داشته باشد یا از تماشای آنها احساس لذت کند؟

آنچه امروزه در زندگی شهری با آن مواجه ایم، گسستی است که طی دورانی طولانی و گاه ناخواسته یا نادانسته به آن گرفتار آمده ایم. راستی چرا و چگونه این گسست پدیدار شد و علل آن چه بود که میدان نقش جهان و باغها و عمارات زیبا و تزیینات روح بخش آنها یا مساجد و مکانهای عمومی و ساخته ها و بافته ها و صدها نوع مصنوعات زیبا و هنرمندان این مرز و بوم جای خود را به دنیای بی روح، مرده، پلاستیکی و صرفأ مصرفی امروز داد و چرا؟

ناگفته پیداست که باز کاوی این موضوع مثنوی هفتاد من کاغذ می طلبد و از حوصله این مقال خارج است، اما می توان نگاهی گذرا بر اهم دلایل این دگردیسی و استحاله ناخواسته انداخت:

• تولید انبوه به مثابه جدایی از ظرافت ها

به مرور زمان و در طول تقریبا چهارصد سال وقایع و اتفاقات گسترده سیاسی، ورود بی رویه آثار هنر غرب و بالطبع فرهنگ جدید و دنیای نو در این کاربرد صنایع دستی مؤثر بوده است. همچنین رشد جمعیت و نیاز روزافزون به این آثار از یک سو و عدم پیشرفت در هنرهای صناعی به گونه ای که بتواند پاسخگوی این نیازها باشد از دیگر سو تأثیرگذار بوده است. البته در مقاطعی هم که سعی شده در هنرهای سنتی به تولید انبوه رسید، زمانی است که آن ساخته ها یا تقلیدهایی از آنها، نه برای استفاده و کاربری که به عنوان تزیین به بازار عرضه شده و تولید انبوه به مثابه جدایی از ظرافتها و ارزشهایی است که در ساخت این اشیاء به کار می رفت.

• ورود فناوری جدید و ماشین ها

ورود فناوری جدید و ماشینهای ساخت ابزار و آلات با سرعت و قدرت زیاد به منظور تأمین نیازهای اجتماع و بالاخره تغییر دیدگاه ها و تفکر انسان جدید نسبت به زندگی هم از دیگر عوامل گسست هنر، صنعت و اجتماع بوده است. بدان گونه که امروزه کاربرد صنایع دستی مقوله ای جدا از صنعت و زندگی مادی و کارکردهای آن است و جایگاه آن با عصر طلایی هنر در مکتب اصفهان به کلی متفاوت است و بیشتر صورت تزیین و تفنن به خود گرفته است.

ناگفته نماند که امروز نیز در عرصه های مختلف صنعت، هنر کم کم جایگاه خود را باز می یابد یا در بسیاری از بحث های بین رشته ای صنعت و هنر، هر یک در کنار دیگری حضور دارد. اما این آن چیزی نیست که باید. به قول معروف میان ماه من تا ماه گردون تفاوت از زمین تا آسمان است. زیرا اگر این پیوند و رابطه بگاتنگ هنر، صنعت و اجتماع باقی می ماند، شاید امروزه در ساخت و ساز شهرهای اماکن، و سایر ملزومات زندگی اجتماعی طبق سنتی دیرین و بایسته از الگوهای خانه های ایرانی – اسلامی و متناسب با فرهنگ و روحیه ایرانی برخوردار بودیم.

مواردی که امروز فقدان آن در زندگی فردی و اجتماعی ما به عینه خود را نشان می دهد و این در حالی است که برخی ملل دیگر که این تداوم و پیوند را حفظ کرده اند با چنین کمبود یا بحرانی روبه رو نیستند.

کاربرد صنایع دستی و بر آوری نیازهای روحی و مادی

هنر به عنوان مقوله ای منبعث از نیازهای مادی و معنوی آدمی، در طول تاریخ طولانی خود در پی رفع هر دو جنبه زندگی آدمی بوده است. در بعضی دوره ها پیوستگی این دو جنبه (هنر و صنعت) و توأم بودن آن در خدمت جامعه، بیشتر و غیر قابل تفکیک است. از این دوره های پرشکوه در تاریخ کشور ما دوره اصفهان عصر صفوی (۱۰۰۶ تا ۱۱۳۸ ق) است که اصطلاحا «مکتب اصفهان» نامیده می شود و کاربرد صنایع دستی این دوره در پیوند با اجتماع و بر آوری نیازهای روحی و مادی جامعه بوده است.

بعدها طی دوران طولانی با ورود تمدن غرب و ابزار و ماشین آلات و فرهنگ وارداتی، این پیوند گسست تا جایی که هنر امروزه عموما به نوعی تزیینات تبدیل شده و به تبع آن افاده معنا نیز صورتی مجرد و انتزاعی گرفته است. چنانچه پیوند مورد نظر در طول قرون حفظ یا تداوم می یافت، امروزه هم از نظر هنرها و صنایع ملی با زمینه فرهنگ کهنسال و شایسته ایرانی غنی بودیم و هم با برخی مشکلات ناشی از این گسست در زندگی فردی و اجتماعی روبه رو نبودیم.