کاربرد های خاتم کاری در عصر صفوی

کاربرد های خاتم کاری در عصر صفوی
کاربرد های خاتم کاری در عصر صفوی از جمله مباحثی است که مورد توجه بسیاری از محققین در عرصه تاریخ صنایع دستی و هنرهای سنتی شده است. در این رابطه لازم به ذکر است که پادشاهان صفوی اساسا هنر خاتم را نوعی هنر تزیینی تلقی و از همین منظر هم به آن توجه می کردند. شاید به همین دلیل، هنر خاتم تا حدود زیادی در انحصار طبقه ثروتمند و در جرگه هنرهای اشرافی قرارگرفته است.
باوجوداین، به علت خصلت معنوی و زیبایی عرفانی این هنر، دایره فعالیت و حضور آن محدود به زینت و آرایش کاخهای سلاطین نشد و بینظیرترین آثار هنر خاتم در اماکن مقدس و مقابر موردعلاقه عامه مردم به کار گرفته شد. کاربرد های خاتم کاری در تزيين درها و پنجرههای کاخها و شاهنشینها با خاتم، ساخت کرسیهای خاتم، قابهای آیینه و خوانچههای خاتم، انواع قلمدان، رحل قرآن، میز، صندوقچه و جعبه جواهرات در این دوره رونق فراوان داشته است.
ویژگیهای کاربردی خاتم کاری در عصر صفوی
بررسی دقیق آثار برجایمانده از دوره صفوی نشان میدهد که در این دوره ساخت و کاربرد های خاتم کاری به دو صورت بوده است:
- نخست به شیوه دوره قبل از سلسله صفوی و به تقلید از هنرمندان دوره ایلخانی، خاتم از قطعاتی به شکل مربع، مستطیل و متوازیالاضلاع و به رویهم چسباندن لایههای چوبی ساخته میشد.
- دوم به شیوه ابداعی صفوی که همان شیوه گلبندی بود و در آن منشورهای مثلث القاعده را از پهلو کنار هم میچسبانند تا گل و سرانجام قامه پدید آید.
در این دوره، خاتم مثلث اغلب بر مبنای نقوش هندسی، بهویژه پنجضلعی ساخته میشده است و بعد از لایه شدن بهصورت تک گل های مجزا یا مرکب در داخل چوب نشانده میشدهاند. از دیگر خصوصیات خاتم در این دوره استفاده از تک گلهای نسبتا بزرگ خاتم در تزیین سطح است. نوآوری در نقشها و طرحها، استفاده از مواد اولیه متنوع ازجمله فلزات گوناگون و بهرهگیری از رنگهای مختلف، بهویژه رنگهای سبز و قرمز ازجمله ویژگیهای کاربردی خاتم کاری در عصر صفوی است. شاید به همین دلیل، هنر خاتم تا حدود زیادی در انحصار طبقه ثروتمند و در جرگه هنرهای اشرافی قرارگرفته است.
آثار باقیمانده از عصر صفوی
صندوق مرقد حضرت موسی بن جعفر و امام جواد علیهالسلام در کاظمین
قدیمترین اثر هنر خاتم باقیمانده از کاربرد های خاتم کاری دوره صفوی ممکن است صندوق مرقد حضرت موسی بن جعفر و امام جواد علیهالسلام در کاظمین باشد. این صندوق در اوایل سلطنت شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۰۶ ق به دست استاد هنرمندی به نام محمد جمعه ساختهشده است و نیز شاید قدیمترین اثری باشد که در تزیین آن از حاشیه خاتم زلفک در روی آلت و در وسط لغتها بهصورت تکگل استفادهشده است و امروزه طرح آن به نام خاتم رومی مشهور است.
صندوق خاتم بقعه شیخ صفیالدین
از دیگر آثار باقیمانده از این دوره میتوان به صندوق خاتم بقعه شیخ صفیالدین در اردبیل اشاره کرد. این بقعه یکی از نخستین مقابر و اماکن مورد احترام و مقدسی است که در آن از هنر خاتم برای تزیین استفاده شده است. این صندوق نیز به دست استاد محمد جمعه در دوران حکومت شاه اسماعیل ساخته شده است.
هنرمندان و مورخان بر سر تقدم و تأخر ساخت هر یک از این آثار در اردبیل و کاظمین عراق مناقشه دارند. اما آنچه در هر دوی این آثار مشاهده میشود، استفاده از طرح و شیوه مشترکی است که یک هنرمند آن را اجرا کرده است.
ضریح امام حسن عسگری در سامره
از آثار دیگر این دوره در مبحث کاربرد های خاتم کاری، صندوق ضریح امام حسن عسگری در سامره است که نام طرح آن، تند بلوطی است. تاریخ ساخت این صندوق به زمان سلطنت شاه حسین صفوی میرسد و نام هنرمند سازنده آن، جعفر ذکر شده است. در ورودی مدرسه چهارباغ اصفهان نیز که یکی از زیباترین آثار خاتم دوره صفوی است در همین دوره ساخته شده است. این در، از گزند حوادث روزگار در امان نمانده و در برهه هایی از زمان آسیبهایی جدی دیده، اما هر بار به همت هنرمندان و استادکاران ماهر بازسازی و مرمت شده است.
در خاتم بارگاه حضرت شاه رضا در قمشه
از دیگر آثار این دوره، در خاتم بارگاه حضرت شاه رضا در قمشه اصفهان است. این درها در دوره سلطنت شاه طهماسب صفوی ساخته شدهاند.
فراگیری هنر خاتم توسط شاهزادگان و بزرگان صفویی
هنر خاتم در دوره صفوی چنان اعتبار و اهمیتی داشته است که برخی از شاهزادگان و بزرگان اشراف آن را فرا میگرفتند و به داشتن چنین هنری میبالیدند. در تاریخ عالمآرای عباسی ضمن اشاره به کشتار شاهزادگان صفوی به دست شاه اسماعيل دوم در قزوین از هنرمند باذوق، سلطان ابراهیم میرزای صفوی نامبرده شده است. در وصف وی چنین آمده است:
«از مستعدان روزگار به انواع فضل و کمال و آراسته به فنون، هنرپروری پیراسته بود. خط نستعلیق را بسیار خوب مینوشت، مصور نازک قلم بود… و در صحت درودگری و ساز تراشی و خاتمبندی مهارت تام داشت و … . »
حوادث پیدرپی سیاسی و اجتماعی در اواخر حکومت صفوی باعث رکود و رخوت در عرصههای گوناگون هنری و از جمله کاربرد های خاتم کاری شد. اما این رکود و سستی زمان زیادی طول نکشید. با ظهور سلسله زندیه سیر نزولی حرکت و خلاقیت در هنر خاتم پایان یافت.
یزاس مطالع بیشتر در مورد خاتمکاری در اروپا به مقاله مربوطه مراجعه کنید.
شرایط ارسال دیدگاه
هدف از ایجاد بخش نظرات در چارسینو، اشتراکگذاری تجربهی خرید و کاربری محصولاتی است که به فروش میرسد. در این بخش، هر کاربر مجاز است در چهارچوب شرایط و قوانین سایت، نظرات خود را به اشتراک بگذارد و پس از بررسی کارشناسان تایید، نظرش را روی سایت مشاهده کند. بدیهی است که اگر قوانین سایت در نظرات کاربری رعایت نشود، تایید نمیشوند و در نتیجه در سایت به نمایش درنمیآیند. چارسینو در قبال درستی یا نادرستی نظرات منتشرشده در این قسمت، هیچگونه مسئولیتی ندارد. نمایش نظرات کاربران در سایت بههیچوجه به معنی تایید فنی چارسینو دربارهی محتویات نظر نیست؛ لذا از کاربران محترم تقاضا میشود، نظرات را اصل و پایهی انتخاب و تصمیمگیری خود قرار ندهند.
۱. فارسی بنویسید و از کیبورد فارسی استفاده کنید. بهتر است از فضای خالی (Space) بیش از حد معمول، کشیدن حروف یا کلمات، استفادهی مکرر از یک حرف یا کلمه، شکلک و اموجی در متن خودداری کنید.
۲. برای نظر یا نقد و بررسی خود عنوانی متناسب با متن انتخاب کنید. یک عنوان خوب کاربران را برای خواندن نظر شما ترغیب خواهد کرد.
۳. نقد کاربران باید شامل قوتها و ضعفهای محصول در استفادهی عملی و تجربهی شخصی باشد و مزایا و معایب بهصورت خلاصه و تیتروار در محل تعیینشده درج شود. لازم است تا حد ممکن از مبالغه و بزرگنمایی مزایا یا معایب محصول خودداری کنید.
۴. نقد مناسب، نقدی است که فقط معایب یا فقط مزایا را در نظر نگیرد؛ بلکه بهطور واقعبینانه معایب و مزایای هر محصول را در کنار هم بررسی کند.
۵. با توجه به تفاوت در سطح محصولات مختلف و تفاوت عمده در قیمتهای آنها، لازم است نقد و بررسی هر محصول با توجه به قیمت آن صورت گیرد؛ نه بهصورت مطلق.
۶. جهت احترامگذاشتن به وقت بازدیدکنندگان سایت، لازم است هنگام نوشتن نقد، مطالب غیرضروری را حذف کرده و فقط مطالب ضروری و مفید را در نقدتان لحاظ کنید.
۷. با توجه به ساختار بخش نظرات، از سوالکردن یا درخواست راهنمایی در این بخش خودداری کرده و سوال یا درخواست راهنمایی خود را در بخش پرسش و پاسخ مطرح کنید.
۸. کاربران ارسالکنندهی نظر موظفاند از ادبیات محترمانه استفاده کرده و از توهین به دیگر کاربران یا سایر افراد پرهیز کنند. بدیهی است هرگونه توهین به فرد یا افراد و استفاده از کلمات نامناسب، باعث تاییدنشدن نظر کاربر میشود.
۹. قسمت نظرات سایت، با تالارهای گفتوگو (فروم) متفاوت است؛ لذا برای حفظ ساختار، مباحث خارج از چهارچوبی که حالت بحث و گفتوگو دارد، تایید نخواهد شد.
۱۰. تمام کاربران حق دارند نظرات خود را به شرط رعایت قوانین، در سایت منتشر کنند؛ لذا حتی اگر نظری را به دور از واقعیت، جانبدارانه یا اشتباه یافتید، نباید نظردهنده را مخاطب قرار دهید یا از وی انتقاد کنید. هر کاربر تنها میتواند نظر خود را عنوان کرده و قضاوت را به خوانندگان نظرات واگذار کند.
۱۱. از طریق نمودار تغییر قیمت در سایت میتوانید از تغییرات قیمت آگاه شوید؛ لذا بههیچوجه در بخش نظرات مبلغ «قیمت» را ذکر نکرده، دربارهی آن سؤال نکنید و نظری ندهید.
۱۲. در نظرات خود، از بزرگنمایی یا اغراق دربارهی قوتها یا ضعفهای محصول خودداری کنید. بدیهی است تا حد ممکن هرگونه نظر مبالغهآمیز یا به دور از واقعیت تایید نخواهد شد.
۱۳. با توجه به مسئولیت سایت در قبال لینکهای موجود در آن، نباید لینک سایتهای دیگر را در نظرات خود ثبت کنید. دقت داشته باشید تا جای ممکن از هرگونه لینکدادن (فرستادن) دیگر کاربران به سایتهای دیگر و درج ایمیل یا نام کاربری شبکههای اجتماعی خودداری کنید.
۱۴. تنها نظراتی تایید خواهند شد که مرتبط با محصول موردنظر باشند؛ لذا بحثهای متفرقه و غیرمرتبط با محصول را مطرح نکنید.
۱۵. کاربران میتوانند نقد خود به هر بخش از چارسینو را در قسمت مربوط اعلام کنند؛ لذا هیچگونه نقدی را دربارهی سایت یا خدمات آن در قسمت نظرات ننویسید.
۱۶. توجه داشته باشند، مسائلی را که از آن اطمینان ندارید، بههیچوجه در نظرات ثبت نکنید؛ همچنین از بازنشر شایعات یا اطلاعات غیرمطمئن دربارهی محصولات جدا خودداری کنید.
۱۷. بهتر است مطالبی در این بخش ثبت شود که برای بازدیدکنندگان سایت مفید باشد؛ لذا از بیان هرگونه مطالب شخصی، غیرمرتبط یا غیرضروری در این بخش پرهیز کنید.
۱۸. لازم است نظرات خود را به صورت نگارشی ثبت کرده و از کوتاهکردن کلمات یا استفاده از ادبیات محاوره تا جای ممکن خودداری کنید. استفاده از ادبیات نوشتاری که قابلیت نمایش در سایت را داشته باشد، لازمهی تایید نظرات کاربران است.
شرایط ارسال پرسش یا پاسخ:
· بهتر است پرسش و پاسخ کوتاه و مختصر باشد؛ زبان و رسمالخط فارسی و اسلوب نگارش هم در آن رعایت شده باشد.
· برای آگاهی از تغییرات قیمت از نمودار تغییر قیمت در سایت استفاده کنید و بههیچوجه در بخش پرسش و پاسخ در مورد «قیمت» نپرسید.
· از پرسش و پاسخ دربارهی آدرس سایر فروشگاههای فیزیکی یا اینترنتی و استفاده از لینک خودداری کنید.
· پرسش خودتان را فقط یک بار و زیر محصول موردنظرتان بنویسید.
· از ثبت اطلاعات شخصی از قبیل ایمیل، شماره تماس و نام کاربری شبکههای اجتماعی در بخش پرسش و پاسخ پرهیز کنید.
· توجه داشته باشید که نظر یا پرسش و پاسخ فقط باید در رابطه با کالا باشد، بنابراین برای پیگیری یا سوال درباره سفارش یا استفاده از خدمات پس از فروش از طریق فرم صفحه “تماس با ما” با انتخاب موضوع پیگیری سفارش یا خدمات پس از فروش، سوال یا درخواست خود را مطرح کنید.
· برای ارسال سایر درخواستها یا پیشنهادهای خود نیز از فرم صفحه “تماس با ما” استفاده کنید یا به info@charsino.com ایمیل ارسال کنید. همچنین انتقاد یا شکایت خود را به ایمیل آدرس complaint@charsino.com ارسال کنید.