گلیم محلی گیلان : قلب تپنده ی هنر در شمال ایران

گلیم محلی گیلان : قلب تپنده ی هنر در شمال ایران

گلیم محلی گیلان  زیراندازی است که بیشتر روستاییان و کوچندگان از آن استفاده می کردند و چون همانند نمد جزء اقلام اساسی زندگی مردمان هر منطقه محسوب می شد، از منشاء پیدایش آن اطلاعاتی در دست نیست. بافته های کشف شده در پازیریک در سال ۱۹۴۹ که مزین به اشکال انسانی، گیاهی و حیوانی است و یا انواع گلیم بافت ها و نمدهای متعلق به قرن چهارم و پنجم قبل از میلاد و کشف وسایل بافتنی (دوک های نخریسی، شانه و غیره) در کشفیات بهشهر (متعلق به ۶۰۰ سال قبل از میلاد)، حاکی از آن است که عده ای با مهارت بسیار قبل از مهاجرت آریایی ها در جنوب کناره ی دریای خزر اقامت داشته و مبادرت به بافتن گلیم می نمودند.

در این باره هال و دیگران نوشته اند: «… با اطمینان می توان گفت که این منطقه در بافت گلیم یک مرکز نخستین محسوب می شده ولی زمان دقیق آن به آسانی میسر نیست».

این کشفیات و اطلاعات موجود در کتب کهن هم چون حدودالعالم (راوندی: ج ۵، ص ۳۸۷) وجود گلیم محلی گیلان را از قرن چهارم هجری به بعد در گیلان تأیید می کند. هیچ نمونه ای از این اعصار در دسترس نیست و تنها می توان به بافت های دوره های اخیر (دهه های پنجاه به بعد) اشاره داشت که مرکزیت اصلی آن را در ناحیه ی غرب گیلان می دانند.

گلیم محلی گیلان متأثر از گلیم های ترکی و قفقازی

بر اساس باور گلیم بافان و متخصصان، طرح و نقش گلیم محلی گیلان در غرب به ویژه تالش متأثر از گلیم های ترکی و قفقازی و عشایر شاهسون – از تولیدکنندگان عمده ی گلیم در آن اعصار – است. در این مورد هال و دیگران می نویسند: «… تالش ها اکثرا ترک نژادند و تأثیر دست بافته های قفقاز در گلیم های آن ها مشاهده می شود. گلیم های آنها به خاطر بافت های چاکدار روشن و شاد و نگاره های تزیینی کنگره دار و لوزی شکل شهرت بسیار دارد. حاشیه ها باریک و با طرح و ریشه ها گیس بافت یا گره دار ساده است».

تأثیرپذیری گلیم محلی گیلان از نقوش عشایر شاهسون و قفقاز از دهه های چهل و پنجاه در غرب گیلان تردید ناپذیر است. این به سبب روی آوردن مجدد گلیم بافان غرب به این صنعت به جهت واردات گلیم به این منطقه است. به نظر می رسد وجود گلیم بافی قبل از تأثیرپذیری از عشایر به طور پراکنده برای مصارف شخصی چه در غرب و چه در رودبار، عمارلو، پاکده، جیرنده، داماش و غیره که قدمتی دیرینه دارند و استفاده از نقوش نیاکان به شیوه ی موروثی، نشان دهنده ی آن است که در گیلان گلیم و نقوش به کار رفته در آن به شکل تقلیدی وجود نداشته، بلکه هویتی مستقل و خاص منطقه داشته است.

ویژگی های گلیم گیلان : رنگ های یکدست و نقش گل و ستاره

با گذشت اعصار و فناپذیری پشم تمایل مردم برای استفاده از فرش ها موجب شد تا گلیم محلی گیلان اعتبار خود را در شهرها از دست بدهد و به روستاهای کوه نشین محدود گردد، البته در این میان نقوش و رنگ آمیزی آن اصالت خود را از دست نداد و در فرش ها و چادرشب ها متجلی گردید. در هر حال، در غرب گیلان آمیختگی نوع بافت و نقوش گلیم عشایر شاهسون، قفقاز و… با فرهنگ بومی و محلی تالش، به اوج رسید، به طوری که نقوش حاشیه ی انتزاعی تالش ها به مشخصه ای تبدیل شد تا کارشناسان گلیم از روی همین حاشیه های کناری – که اغلب به رنگ های آبی، زرد و یا قرمز یکدست و یا نقش و نگاری از گل و ستاره و حیوانات است به آن را مختص ناحیه ی تالش بدانند.

قریب به اتفاق این نقوش برگرفته از چادر شب های شرق گیلان است که با رنگ های تند و شاد درهم آمیخته اند و تابلوی زیبایی را به نمایش می گذارند. این نقوش انتزاعی عبارت اند از:

• ترنج لوزی،
• نقش لوزی،
• نقش سماور یا مرغ آمریکایی،
• نقش بوته ای،
• نقش انگوری،
• رنگین کمان،
• نقش آینه،
• شکارگاه،
• نقش ترنج،
• لوزی بوته ای،
• لوزی انگشتی،
• لوزی پروانه ای،
• پروانه ای،
• لانه زنبوری خرچنگی،
• شش ضلعی،
• شش ضلعی خرچنگی،
• خرچنگ و سیب،
• خرچنگ و آینه،
• نقش ابر،
• نقش شاخ،
• نقش انسان،
• باغ وحش،
• چهار زن،
• نقش گل لاله،
• گلدان،
• نقش حلوایی و … .

نقش گلیم در رشد اقتصاد منطقه ی تالش

در گذشته صنعت گلیم محلی گیلان در رشد اقتصاد منطقه ی تالش اهمیت ویژه ای داشت و اغلب شهرها و روستاهای گیلان هم چون:

• ماسال،
• پره سر،
• رضوانشهر،
• هشت پر،
• اسالم،
• آستارا،
• سکینه آباد و غیره،

به بافت گلیم محلی اشتغال داشتند و آن را برای فروش به سرتاسر گیلان و شهرهای همجوار عرضه می کردند. امروزه نیز در منطقه ی تالش هم چنان گلیم بافی رایج است.

صنایع دستی استان با آموزش به بانوان جوان در سرتاسر استان به شکل انفرادی (نه تولیدی) بافندگانی را به پای دارهای گلیم بافی کشانده است. این دارها همانند فرش به دو شیو هی ایستاده یا خوابیده – عمودی یا افقی – از جنس چوب یا فولاد و آهن ساخته می شود و ابعاد و اندازه ی آن بستگی به اندازه ی گلیم دلخواه بافنده دارد و همانند فرش چله کشی و گلیم دارای انواعی چون:

• کلیم معمولی،
• گونی گلیم،
• گلیم سوزنی ورنی،
• گلیم کوبلنی،
• جل،
• پلاس و جاجیم

است و دارای سه اندازه ی شناخته شده است:

1. گلیم بزرگ با طول سه متر و بیشتر و عرض1.75 متر ،
2. گليم متوسط با طول ۲ متر و بیشتر و عرض یک متر،
3. گلیم کوچک که طول آن یک برابر و نیم عرض آن است.

ویژگی منظقه ای گلیم های گیلان

ویژگی گلیم محلی گیلان ارتباطی مستقیم با عواملی چون نوع و جنس تار و پود، چگونگی نخ ریسی، انتخاب رنگ، شیوه های بافت و بالاخره پرداخت نهایی دارد. باید یادآور شد که در ابتدا مواد تشکیل دهنده ی اولیه ی گلیم پشم بود اما به تدریج از پنبه، پشم مصنوعی، کرک و کامواهای بسیار نازک و گاه برای ظریف تر شدن از ابریشم نیز استفاده می کنند.

کاربرد گلیم های گیلان اغلب در رابطه با:

• زیراندازهایی در ابعاد یک تا سه متری،
• رختخواب پیچ،
• سجاده،
• خورجین،
• پادری در اندازه های نیم متری،
• رویه ی مبل،
• رویه ی کوسن پرده،
• کیف دستی،
• کوله پشتی،
• ساک دستی کیف پول،
• کمربند،
• کلاه،
• کفش،
• کیف مدارک،
• جای موبایلی،
• جلد قرآن،
• جلد کتاب،
• روی تلفن،
• روفرشی رومیزی،
• رو عسلی،
• دم کنی،
• رویه ی بالش،
• رویه ی دمپایی (صندل) و … است.

به تازگی هم از نقوش گلیم در چادر شب های قاسم آباد، به عنوان تزیین در کارت تبریک، کارت پستال و کاغذ کادو استفاده می شود.

از جمله استادکاران گلیم های گیلان می توان به:

• عادله حیدری،
• افروز صدری،
• فیض الله جانی،
• ناهید اسماعیل زاده،
• رقیه اسماعیل زاده،
• فردوس لطفی،
• سیده سارا مظفری،
• آزیتا شهبازی،
• سیده معصومه میرحسینی،
• فاطمه رضوانی،
• فاطمه رمضانی،
• ریحانه واحدی،
• راویه پورمهدی،
• ثریا باقری،
• آنا عابدی،
• فوزیه اسماعیل زاده،
• ننه خانم شیروانی،
• نازی نظری،
• ملیحه شقاقی،
• نازی شقاقی،
• بلقیس جوادی،
• اکرم شقاقی،
• ماریا شقاقی،
• رقیه محبی،
• ایران بابازاده،
• منیژه فیضی پور،
• قشنگ دهقان،
• عارفه خوش بوذری،
• مریم عابدی و عزیزه ادیب اشاره کرد که به گلیم بافی مشغول اند.

برای خرید صنایع دستی و محصولات هنری با ما تماسی بگیرید.