ملیله کاری زنجان: نگاهی به وضع موجود

ملیله کاری زنجان: نگاهی به وضع موجود

ملیله کاری زنجان، رشته ها یا مفتول های باریک تهیه شده از طلا یا نقره است. که نوعی از آن برای تزیین بخشیدن به پارچه و لباس به کار گرفته میشود. و از نوع دیگری که حالت مفتولهای کوتاه یا طویل قابل انعطاف دارد، برای ساخت انواع و اقسام محصولات تزیینی یا مصرفی استفاده می شود. از هنر نخست که در واقع نوعی رودوزی است با نام ملیله دوزی و از هنر دوم که در زمره صنایع دستی مرتبط با فلز و فلزکاری است، با نام ملیله سازی و ملیله کاری یاد شده است.

بی شک « ملیله کاری زنجان » یکی از با ارزش ترین هنرهای سنتی و صنایع دستی ایران محسوب می شود. و این امر بیشتر به ظرافت کار و دقت فوق العاده هنر ملیله ساز در استفاده مناسب از مواد اولیه و کاربرد طرح ها و نقوش سنتی در مراحل مختلف تولید ملیله مربوط می شود. چرا که فلز گران قیمت مصرفی در ملیله کاری (ولو آنکه از طلا هم باشد) در برابر ساخت و پرداخت هنرمند و سرشار از دقایق و ظرایف هنری که در یک اثر ملیله مشاهده می شود نقش فوق العاده یا لااقل بسیار تعیین کننده ای ندارد و این چنین است که هنر ملیله کاری به دلیل ارزش افزوده بسیار بالا و امکانات بالقوه تولیدی و صادراتی آن، توجه و حمایت جدی را طلب می کند.

تاریخچه مختصری از ملیله کاری در ایران

بر اساس آنچه از نظرات سی ایرانی، بر اساس آنچه از نظرات بیشتر محققان، مستفاد می شود، به سالهای ۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد (دوره هخامنشی) مربوط می شود. در آن دوران و به ویژه زرگران و نقره سازان، تمامی توجه خود را به زیباتر ساختن ظروف معطوف داشتند و کوشیدند تا به اشیا و وسایل مصرفی حالتی زینتی نیز بدهند. و با آنکه بر اثر تاراج اسکندر و سپاهیانش، از ظروف و اشیای فلزی گران قیمت قرون مذکور – که غنایمی کم وزن ولی پربها بودند – اثر چندانی باقی نمانده، ولی آنچه طی قرون اخیر و در پی کاوش های باستان شناسی یا به طور تصادفی از دل خاک سرزمینهایی، نظیر: شوش، همدان و گنجینه جیحون به دست آمده، مؤيد وجود ملیله کاری و ضمنا نشانگر مهارت و استادی صنعتگران ملیله کار ایرانی در قبل از میلاد است.

طی سالهای ۳۳۰ تا ۲۲۴ پیش از میلاد نیز ساخت مصنوعات ملیله در ایران رواج داشته، به گونه ای که آثار به دست آمده از دورا اور پوس گواه آن است که تولید مصنوعاتی از مفتول نقره، طی سالهای یادشده، در ایران رایج بوده است.

«آرتور پوپ» محقق و ایران شناس معروف، در کتاب «شاهکارهای هنر ایران»، ضمن توضیح در خصوص هنرهای زرگری و نقره کاری ایران در سالهای پس از ظهور دین مبین اسلام در کشورمان، به اشیای ملیله به دست آمده از ری متعلق به قرن ۱۲ میلادی اشاراتی دارد.

ملیله کاری دوره قاجاریه

از آنجا که ظروف و دیگر اشیای ملیله کاری زنجان ، از طلا یا نقره تهیه می شود و پس از ذوب آن به راحتی می توان طلا و نقره آن را برای مصارف دیگر به کارگرفت. لذا به دلیل ذوب محصولات ملیله، جهت امکان استفاده مجدد از فلز آن، متأسفانه آثار بسیاری از این طریق از بین رفته و لذا نمونه های زیادی از ملیله کاری دوران های پیشین و به خصوص قبل از دوره قاجاریه در اختیار ما نیست. اما از دوره قاجاریه مقداری سر قلیان، گیره استکان و سینی در اندازه های گوناگون، برخی زیورآلات، مانند: سینه ریز و گوشواره و… باقی مانده که بخشی از آنها در موزه ها و دیگر مراکز هنری داخلی و خارجی و قسمتی نیز در مجموعه های خصوصی یا نزد خانواده ها نگهداری می شود.

و در سالهای نزدیک به جنگ جهانی دوم نیز گروهی از هنرمندان ملیله ساز از زنجان و اصفهان به تهران آمدند و به ساخت زینت آلاتی با طلا و با بهره گیری از اسلوب فنی ملیله کاری پرداختند که حاصل کارشان، مخصوصا گوی های کوچک زرین یکی از برجسته ترین فرآورده های بازار زرگران بود که هنوز هم این فعالیت کم و بیش ادامه دارد.

ملیله کاری دوران معاصر

در حال حاضر، ملیله کاری، صرف نظر از تهران که فعالیت صنعتگران ملیله کارش بیشتر مصروف جواهر سازی می شود، در شهرهای زنجان، اصفهان و تبریز رواج دارد که ملیله کاری زنجان با توجه به طرح و نقش های اصیل و متنوع و به ویژه ظرافت فوق العاده آن، در مجموع از کیفیت بالاتری برخوردار است.

زنجان مهم ترین مرکز ملیله کاری ایران زنجان یا به عبارت دیگر منطقه خمسه که در گذشته، نام های دیگری چون «زنگان» و سلطانیه» را نیز داشته است. اگرچه در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود، بارها و بارها مورد هجوم بیگانگان واقع شده و حتی در پی کشتارهای وحشیانه آنان، گاه به ویرانه ای هم مبدل شده، اما با همت بسیار، مجددا بنا شده و به حیات دوباره خود ادامه داده است. به گونه ای که در مجموع، شهر زنجان در دوره های مختلف تاریخی از اهمیت زیادی، چه از نظر اقتصادی، چه از لحاظ سیاسی و چه از حیث توجه به هنرهای سنتی و صنایع دستی برخوردار و یکی از قطب های مؤثر و فعال مملکتی بوده است.

سابقه صنایع دستی و هنرهای سنتی زنجان

در بررسی سابقه صنایع دستی و هنرهای سنتی زنجان، این نکته مستفاد می شود که بیش از هر چیز، از صنعت فلزکاری آن سخن گفته اند و از آنجا که ملیله کاری نیز یکی از شعبات فلزکاری است. لذا می توان مسیر حرکت آن را در بطن فلزکاری منطقه جست وجو کرد.

با توجه به رونق شهر زنجان در دوران ایران باستان، به احتمال قوی فلزکاری نیز که از صنایع و حرف پیشرفته ایران بوده، در این منطقه وجود داشته است. اما به طور مشخص از دوره سلجوقیان است که با مهاجرت عده ای هنرمند فلزکار خراسانی به زنجان، این رشته از صنایع در منطقه مذکور، رونق و اعتبار بیشتری می یابد. در دوران مغولان و تیموری که زنجان دچار لطمات فراوان می شود و به ویرانه ای تبدیل می شود. طبعا از رونق فلزکاری و به ویژه ملیله کاری زنجان نیز به شدت کاسته می شود. اما در دوره صفوی و به تدریج بار دیگر فلزکاری زنجان به همراه آبادانی دوباره زنجان، رونق می یابد.

اولین سندی که به طور معتبر از وجود ملیله کاری زنجان خبر می دهد به «فردریجاردز» و سفرنامه او تعلق دارد. چرا که این مستشرق اروپایی که در دوره صفویه از این منطقه و شهر زنجان عبور کرده، در سفرنامه خود می نویسد:

در جاده تبریز، شهر سلطانیه را با آن مسجد و گنبد مشهورش می توان از چند مایلی مشاهده کرد. نقره و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است. این نوع کار، مورد پسند ایرانیان متجدد است که از نازک کاری زیاده از حد و صنایع مزین و آراسته طرفداری میکنند.

شهر زنجان در دوره  قاجار

و اما قاجار که شهر زنجان به دلایل مختلف، یکی از شهرهای معتبر کشور محسوب می شد. صنایع شهری، از جمله ملیله کاری زنجان از رونق برخوردار بود. در کتاب «تاریخ صنایع ایران» درباره فلزکاری دوره قاجار آمده: «زرگران دوره قاجاریه ظروفی که جنبه داشت ساخته و آن را با مینا نقاشی کرده اند. قلیان هایی از طلا و نقره ساخته و روی آن را طرح های برجسته انداخته و با مینا و سنگهای قیمتی تزیین کرده اند. در این دوره، زنجان برای ساختن ظروف نقره مشبک و مفتولکاری معروف شد. در این ظروف، طرح های مفصل و مشکل را با مفتول خیلی نازک نقره میساختند.»

روزگار معاصر در زنجان

اگرچه در حال حاضر نیز شهر و استان زنجان دارای صنایع دستی متنوعی، چون قالی بافی، گلیم بافی، ساخت و حکاکی روی فلز، چاقوسازی، ملیله کاری، گیوه دوزی، منبت کاری، چاروق دوزی و نمدمالی است، اما بدون شک هنوز هم فلزکاری (چاقوسازی، ملیله کاری، ساخت و حکاکی روی فلز) زنجان چون گذشته از اعتبار زیادی برخوردار است. چرا که دهه های متوالی است که انواع چاقوهای ساخت زنجان به عنوان سوغات ویژه شهر مذکور، شناخته شده و طی سالیان اخیر نیز ملیله کاری زنجان در مجموعه بسیار غنی و متنوع صنایع دستی ایران، جایگاه ممتاز را به خود اختصاص داده است.

مواد اولیه مصرفی در ملیله کاری

مواد اولیه مصرفی در ملیله کاری مواد مورد استفاده در ملیله کاری را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

1. مواد اصلی

مواد مورد مصرف در کار ملیله، طلا و نقره است که نقره به علت ارزانی نسبی، قابل دسترس تر از طلا است. ضمن آنکه باید گفته شود که قبلا از فلزات دیگری، مانند مس نیز استفاده می شد که در حال حاضر به ندرت از این فلز استفاده است. لذا عمده ماده اولیه مورد مصرف در ملیله کاری زنجان ، نقره آن هم نقره با عیار نهصد و نود و نه، یعنی نقره با حداکثر عیار موجود در دنیا است.

شمش وارداتی نقره به وزن یک کیلوگرم، بیشتر از کشور سوئیس توسط تجار وارد بازار مصرف زنجان میشود و ضمنا نوعی شمش دیگر هم، به نام «نقره لندنی» از کشور انگلستان، باز هم توسط تجار ایرانی، وارد بازار مصرف ملیله سازی می شود و همچنین از نقره نوع ساچمه ای هم استفاده میشود.

نقره ساچمه ای که به صورت دانه های مجزا و به شکل ساچمه است، به همراه شمش نقره، پس از ذوب آنها مورد مصرف قرار می گیرد. همچنین نقره پنبه ای که توسط استادان تیزابگر در تهران و هنگام جداسازی طلا از نقره به دست می آید، به طور کلی در صنعت ملیله کاری زنجان مورد مصرف دارد.

لازم به توضیح است که در ملیله سازی، برای ساختن دسته یا پایه ظروف که می بایست دارای استحکام بیشتری باشد، نقره با عیار پایین تر مصرف می شود و برای ساخت محصولات بسیار ظریف، حتما باید از نقره با عیار بالا که ظریف کاری را آسان تر میکند استفاده شود. لذا برای کارهای با استحکام بیشتر، از نقره با عیار 60 الی 84 استفاده می شود و برای محصولات بسیار ظریف، همان طور که قبلا گفته شد از نقره با بالاترین عیار ممکن استفاده میکنند.

2. مواد کمکی

طی تمام مراحل ساخت ملیله کاری زنجان ، موادی وجود دارد که نبودشان کار ملیله سازی را یا بسیار مشکل و یا به حتم غیر ممکن می سازد. که از این گونه مواد، می توان به عنوان «مواد کمکی» یاد کرد. هر چند که نهایتا جزء وزن مصنوعات ملیله به حساب نمی آیند. این مواد شامل: زغال (جهت سوخت و به عنوان عامل حرارتی)، موم طبیعی برای قالب گیری و تیزاب سلطانی، اسید سولفوریک و گاه زاج سفید که تماما نقش پاک کنندگی داشته و در مراحل پایانی کار استفاده می شوند، است.

ابزار کار ملیله کاری

ابزار کار ملیله کاری ابزار کار ملیله کاری بیشتر شبیه ابزار مورد استفاده در زرگری است و شامل ابزار اصلی و ابزار کمکی و تکمیلی می شود. ابزار اصلی عبارت اند از:

ارزش ابزار کار اصلی مورد نیاز در ملیله کاری، حدود 4.500.000 (چهار میلیون و پانصدهزار) ریال برآورده می شود. ضمن آنکه باید گفت همه ابزار و وسایل کار مورد نیاز در این «هنر – صنعت» از داخل کشور قابل تأمین است.

ابزار آلات و لوازم کمکی و تکمیلی ملیله کاری نیز به شرح زیر است:

1. سندان نوک تیز برای چکش کاری صفحات آهنی و شمش نقره
2. ترازوی یک کیلویی با سنگ
3. ترازوی دو کیلویی با سنگ
4. ترازوی کامپیوتری
5. گاو صندوق (جهت نگهداری نقره)
6. فایل چهار کشو فلزی
7. قفسه های فلزی
8. میز فلزی
9. میز تحریر فلزی
10. کولیس و میکرومتر
11. ابزارآلات (چکش، انبردست و…)
12. ریچه دویست گرمی (قالبهای مختلف)
13. ابزارآلات ریز (یک سری)
14. میز بزرگ همراه با چهار پایه های فلزی
15. ماشین حساب رومیزی
16. یک خط تلفن

چگونگی تولید محصولات ملیله کاری

مراحل تولید محصولات ملیله را می توان به دو بخش تقسیم کرد:

1. مرحله آماده سازی نوار ملیله

در مرحله آماده سازی نوار ملیله کاری زنجان ابتدا شمش نقره را به قطعات کوچک صد و پنجاه گرمی در می آورند، به طوری که یک قطعه شمش یک کیلویی به شش تا هفت قطعه تقسیم می شود. سپس یک قطعه را داخل «بوته» گذاشته تا در نهصد و شصت درجه سانتیگراد، نقره ذوب شود. بعد از این کار، نقره مذاب را در داخل شیار قالب فلزی چدنی به نام ریچه می ریزند و سپس به چکش کاری نقره ای که به صورت میله ای در آمده پرداخته و آن را به قطعات حدود سی سانتی متر طول و یک سانتی متر عرض و ارتفاع در می آورند. بعد از این مرحله، قطعات حاصله را از دستگاه نورد که دارای هجده شیار است می گذرانند که پس از طی این مرحله مفتولهایی به قطر 2/1میلی متر و به طول سی تا سی و پنج سانتی متر به دست می آید.

پس از نورد، مفتول را مجددا حرارت داده و بعد از حرارت آن را از دستگاه «حدیده کشی» عبور می دهند. و مفتول خارج شده از حدیده را کلاف میکنند. «حدیده» ابزاری است برای تهیه مفتولهایی با شماره های مختلف استفاده می شود و از شماره های ضخیم تر آن برای دیواره بیرونی ساخت محصول استفاده میکنند. و برای کارهای ظریف تر از شماره های باریک تر استفاده می شود. پس از آن مفتول را به صورت کلاف در آورده و این کلاف را مجددا دویست تا سیصد درجه سانتی گراد حرارت میدهند. سپس کلاف را موم آلود و مجددا حدیده کشی می کنند تا برای ساخت محصول آماده شود.

2. مرحله ساخت

پس از آماده شدن نوار ملیله آغاز میشود. در این مرحله، ابتدا صفحه فلزی مستطیل شکلی را که معمولا از جنس مس و دارای ابعاد و اندازه های مختلف است انتخاب و یک سطح آن را کاملا موم اندود می کنند. به طوری که لایه ای به ضخامت سه تا چهار میلی متر از موم روی صفحه را بپوشاند. سپس قالبی را که به شکل محصول مورد نظر، بریده شده روی صفحه مسی قرار داده و نوار نقره ای را که دارای پهنایی بیش از نوار ملیله است، از اطراف قالب می گذرانند تا شکل قالب را به خود گرفته و درون موم قرار گیرد. سپس به وسیله دیواره های بعدی، طرح کلی را تقسیم بندی کرده و میانه سطوح را با نقش های ملیله که قبلا به وسیله دست و انبری ظریف با نوار ملیله ساخته شده پر میکنند.

آخرین مرحله

در آخرین مرحله به وسیله مفتولهای فولادی بسیار ظریف، نقوش را به یکدیگر می بندند تا اشکال ساخته شده به هم نخورد و سپس به وسيله ذوب کردن موم، اسکلت ملیله ساخته شده را از صفحه مسین جدا میکنند. این اسکلت را بر روی سطح همواری قرار داده و مقداری گردة لحيم که مخلوطی از واکس و برادۂ نقره است، روی آن ریخته و شعله گاز را بر روی آن حرکت می دهند. بر اثر این عمل، گرد، لحیم ذوب شده و اتصال نقش های کوچک با یکدیگر و همچنین دیواره نقش را باعث می شود.

پس از آنکه عمل «آتشکاری» انجام و همه قطعات به وسیله گردة لحيم به یکدیگر متصل شد، سیم های فولادی را بریده و جدا می سازند و محصول را که تقریبا کار ساختنش به پایان رسیده، در تشتکی که حاوی محلول رقیق اسید سولفوریک است، قرار میدهند. و یا در داخل ظرف محتوی زاغاب (محلول زاج سفید و آب) میجوشانند تا اضافات و لکه های روی نقره از بین برود. در پایان با کمک برس سیمی ظریفی، ملیله ساخته شده را پاک کرده و ناهمواری های احتمالی آن را به وسیله سوهانهای ظریف و سمباده از بین برده و آن را پرداخت میکنند.

خم کردن و لحیم دادن صفحات ملیل های

نوع دیگری از ملیله کاری زنجان ، محصولاتی است که به وسیله خم کردن و لحیم دادن صفحات ملیل های ساخته میشود و شیوه تولید، چنان است که ابتدا از ملیله، صفحاتی به اندازه های مورد نظر تهیه و سپس به کمک آنها محصولاتی، نظیر:

• گیره استکان و لیوان،
• قنددان،
• گلاب پاش،
• سینی،
• قاب عکس،
• گل سینه،
• قاشق چای خوری

می سازند و به وسیله نقره ای با عیار پایین تر دسته و پایه آن را ساخته و بر روی کار سوار می کنند.

نقوش رایج در ملیله کاری

نقوشی که در حال حاضر در ملیله کاری زنجان به کار می رود، در واقع ادامه همان نقوش قدیمی است. با این تفاوت که به یاری ابزارهای جدید، کارها از کیفیت اجرایی قوی برخوردار است. از نقش های درشت می توان به برگ فرنگ، پیچک (بورما) و اشک و از ریز نقشها که در واقع درون نقشها را پر می کنند، می توان به واو ملیله، جقه و غیره اشاره داشت. ضمن آنکه یکی از نقش های جالب و ضمنا رایج، ماشین مله سی یا ماشین ملیله است که پس از دیواره چیده می شود و مشخص تر از بقیه قسمت ها بوده و به صورت حاشیه کار است.

انواع محصولات ملیله

انواع محصولات ملیله ملیله کاران زنجانی انواع و اقسام محصولات ملیله را آن هم با ظرافت و زیبایی و هنرمندی تام و تمام ساخته و عرضه می دارند. بخشی از انواع فرآورده های ملیله به قرار زیر است:

1. کاسه؛
2. بشقاب گرد؛
3. سرویس چایخوری (شامل سینی، گیره استکان، قاشق چایخوری و قنددان)؛
4. گیره شربت خوری؛
5. گلاب پاش؛
6. قاب عکس در اندازه های گوناگون؛
7. جاسیگاری؛
8. بشقاب دوازده گوش شکلات خوری و شیرینی خوری؛
9. گل سینه (برگ تزیینی کوچک و بزرگ، چاروق تکی و جفتی)؛
10. گوشواره (به اشکال چاروق، گلدان، لوزی، دایره، گل پنج پر)؛
11. آویز زنجیردار (به اشكال سطل، چاروق، قلب توخالی یا توپر بزرگ، قلب توپر یا توخالی کوچک، شمشیر، گل پنج بر، دایره «حروف الفبا»).
12. پاکت بازكن؛
13. کارد شکاری تزیینی؛
14. رویه چاقو؛
15. جعبه در اندازه های مختلف؛
16. زنجیر کلاقه ای (زنجیر سنتی زنجان)؛
17. کاسه و بشقاب؛
18. سینی شش گوش؛
19. سینی گرد؛
20. سینی مستطیل؛

نگاهی به آمارهای اشتغال، آموزش و تولید ملیله کاری در زنجان

ظرف دو دهه اخیر ملیله کاری زنجان از رشد کمی و توسعه کیفی مناسبی برخوردار بوده است. به گونه ای که در حال حاضر بیست کارگاه ملیله کاری در شهر زنجان به تولید الات ملیله می پردازند. تعداد استادکاران فعال در سطح هنرمند را پنج نفر، ولی تعداد و استادکاران این رشته را می توان حدود بیست و پنج نفر دانست که البته برخی از آنان به دلیل کهولت و پیری، قادر به فعالیت تولیدی نیستند. قابل ذکر است که یکی از کارگاههای فعال تولیدی که ضمنا فعالیت آموزشی قابل توجهی را نیز داشته و دارد، کارگاه ملیله کاری مدیریت صنایع دستی استان زنجان است.

این کارگاه از سال ۱۳۵۴ فعالیت آموزشی و تولیدی خود را زیر نظر یکی از استادان مبرز رشته ملیله سازی آغاز کرده و تاکنون صد و بیست نفر را در این رشته آموزش داده که تنی چند از آنها در حال حاضر به عنوان استادکار، دارای کارگاه و فعالیت تولیدی مستقل بوده و در زمره هنرمندان خبره این رشته محسوب می شوند. اما این نکته که چرا تمامی کارآموختگان، پس از طی دوره آموزشی به کار تولید نپرداخته و فعالیت خود را در زمینه ساخت ملیله ادامه نداده اند، جای بحث و تأمل فراوان دارد که به نوبه و در جای خود به آن پرداخته خواهد شد.

میزان تولید سالانه استان زنجان

میزان تولید سالانه ملیله کاری زنجان از اقلام مختلف ملیله، حدود دویست و چهل کیلوگرم و ارزش ریالی تولیدات ملیله در سال ۱۳۷۴ حدود پانصد و پنجاه میلیون ریال برآورد میشود. که تماما امکان فروش داخلی و راهیابی به کشورهای خارجی، به صورت همراه مسافر و فروش به صورت صادرات را داشته و دارد، کما اینکه بر اساس بررسیهای به عمل آمده، بخش مهم و قابل توجهی از اقلام ملیله به صورت کالای همراه مسافر به کشورهای خارجی، به ویژه به ایتالیا وارد شده است.

با توجه به بررسیهای کارشناسی به عمل آمده، در صورتی که از امکانات موجود در زمینه ملیله کاری زنجان به نحو نسبتا مطلوب استفاده شود، امکان تولید سالانه نهصد و شصت کیلوگرم اقلام مختلف ملیله به ارزش دو میلیارد و دویست میلیون ریال میسر بوده. ولی اگر از امکانات بالقوه و تمامی پتانسیل تولیدی به نحو مطلوب بهره گیری کنیم، به تولید سالانه حدود ده برابر تولید فعلی یعنی دو هزار و چهارصد کیلوگرم و به ارزش پنج میلیارد و پانصد میلیون -با قیمتهای جاری- البته با حفظ تمامی کیفیت های لازم و ویژگیهای خاص ملیله زنجان میرسیم.

در اینجا منظور از امکانات بالقوه، فراهم ساختن زمینه های کار و فعالیت تولیدی برای بیشتر آموزش دیدگان و کسانی است که علاقه مند به فعالیت تولیدی در زمینه ملیله سازی هستند. مضافا اینکه برای واحدهای فعال تولیدی موجود نیز می بایست مواد اولیه مصرفی و مورد نیاز سالانه با توجه به حجم واقعی تولید (به ویژه نقره با بالاترین عیار ممکن) فراهم شود.

نگاهی به مسائل و مشکلات موجود

مسائل و مشکلات موجود در زمینه فعالیت واحدهای تولیدی و نیز توسعه و تعمیم ملیله کاری زنجان را به شرح زیر می توان خلاصه نمود:

1. عدم شناخت ارزش های هنری و ویژگیهای ملیله

به يقين جز خبرگان و اهل فن کمتر کسی را می توان یافت که با دقایق و ظرایف ملیله کاری زنجان و ویژگی های هنری این رشته آگاهی کافی داشته باشد. و لذا وقتی به بررسی قیمت تمام شده آثار ملیله می پردازیم، مشاهده می کنیم که به رغم گرانی ماده اولیه مصرفی، یعنی فلز نقره، آن هم با بالاترین عیار ممکن، سهم ارزش افزوده به صورت دستمزد، یعنی ارزش کار هنری، هفتاد درصد قیمت تمام شده را تشکیل می دهد. و این چیزی نیست، جز آنکه ملیله سازی را یک هنر تمام عیار و استاد ملیله کار را هنرمندی پرمایه، ولی بی ادعا بدانیم که دیگران به دلیل عدم اطلاع از ویژگیهای هنری تنها حاضرند.

بخشی از ارزش کار هنرش را بپردازند و نه بیش و این چنین است که نه تنها غالب مردم هنردوست کشورمان از کم و کیف این هنر اصیل، ارزنده و پر پیشینه مطلع نیستند. بلکه این موضوع به شرحی که گفته خواهد شد، حتی در زمینه تأمین مواد اولیه مصرفی ملیله کاران و پرداخت وام و اختصاص تسهیلات صنایع دستی به آنان مشکلات عدیده ای را فراهم آورده است.

2. عدم بضاعت هنرمندان ملیله کار برای شروع فعالیت های تولیدی و یا توسعه کار

همان طور که ذکر شد اگر چه سرمایه اصلی رشته ملیله کاری زنجان، هنر استاد ملیله کار است. اما به دلیل گرانی عمده ترین ماده اولیه مصرفی و قیمت نسبتا بالای ابزار و وسایل کار و در مجموع امکانات تولیدی، بسیاری از آموزش دیدگان هنر ملیله، هم اکنون جزء دست اندرکاران این رشته نیستند. همچنین به دلیل طولانی بودن پروسه تولید، برای غالب تولیدکنندگان این رشته که فاقد بضاعت مالی هستند، این امکان وجود ندارد که تا زمان فروش محصولات ساخته شده خود، بتوانند به تهیه مواد اولیه و تولید مجدد بپردازند. لذا در اختیار نداشتن سرمایه کافی برای شروع فعالیت و یا تداوم فعالیت تولیدی در طول سال و به نحو مطلوب، یکی از مشکلات اصلی هنر ملیله کاری زنجان است.

3. مشکل تأمین مواد اولیه و به ویژه نقره مصرفی

ملیله کاران زنجانی از جهت تأمین نقرة مورد نیاز آن هم با بالاترین عیار مورد نظر -که بر استفاده از آن با توجه به ظرافت کار بسیار حساس هستند- در مضیقه اند. به خصوص آنکه غالب آنان از بضاعت کافی برای تهیه نقره در حد تولید فعلی خود نیز برخوردار نیستند لذا ضرورت دارد که در این زمینه چاره اندیشی شود.

4. موانع موجود در زمینه صادرات اقلام ملیله

از دیگر مشکلات است و نظر به اینکه ملیله کاری زنجان میتواند یکی از اقلام با ثبات صادراتی باشد و درآمد ارزی قابل حساب و مطمئنی را برای کشور تأمین کند، ضرورت دارد. در این خصوص اقدام اساسی و عاجل به عمل آید.

5. در اختیار نبودن آمار دقیقی از فروش داخلی و صادرات ملیله

درصد بالایی از فروش محصولات ملیله، از کانال بخش خصوصی صورت می پذیرد و ضمنا ملیله، دارای تعرفه خاص صادراتی نبوده و به طور عمده به صورت کالای همراه مسافر و با ضوابط خاص خروج کالا از کشور، به بازارهای مصرف خارجی وارد میشود.

پیشنهادات

1. تهیه برنامه های تلویزیونی

تهیه برنامه های تلویزیونی و حتی ساخت فیلم مستند و صفحه آرایی کتاب از ملیله کاری زنجان به منظور معرفی و شناساندن هر چه بیشتر این هنر اصیل و ارزنده به هنردوستان کشورمان. فیلم مستند ترجیحا دو زبانه (فارسی و انگلیسی) باشد تا علاقه مندان خارجی را نیز در جریان دقایق و ظرایف هنر ملیله کاری قرار دهد.

2. تشکیل نمایشگاه های اختصاصی

تشکیل نمایشگاه های اختصاصی برای معرفی هنر ملیله، همراه با ارائه شیوه کار، توسط استادان مربوطه در جهت معرفی بهتر و بازاریابی اقلام مختلف ملیله. بدیهی است به منظور حسن اجرای موارد مذکور، می بایست اداره کل بازرگانی، مدیریت صنایع دستی واحد میراث فرهنگی استان زنجان و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، واحد زنجان (برای اجرای بند ۱ ) اقداماتی هماهنگ را به عمل آورند.

3. زمینه های صادرات مستقیم

نظر به اینکه به دلیل عدم وجود گمرک در زنجان، متأسفانه نه تنها آمار و اطلاعات دقیقی از صادرات اقلام ملیله زنجان در دسترس نیست، بلکه صادرات مستقیم یا غیرمستقیم (به صورت کالای همراه مسافر) از شهرهای دیگر انجام می پذیرد. لذا ضرورت دارد که در زنجان مهم ترین مرکز تولید ملیله که ضمنا یکی از مراکز تولید دیگر اقلام صنایع دستی و برخی دیگر از کالاهای صادراتی غیر نفتی است، گمرک مستقلی ایجاد شود و زمینه های صادرات مستقیم، از شهر زنجان فراهم شود.

4. تسهیلات اعتباری به میزان کافی

به منظور تداوم و گسترش تولید ملیله کاری زنجان ، توسط واحدهای موجود و امکان شروع به کار تولیدی، توسط کارآموختگان رشته ملیله کاری، ضرورت دارد وام و تسهیلات اعتباری به میزان کافی، با شرایط دریافت آسان و بازپرداخت مناسب به ملیله کاران تخصیص داده شود. بدیهی است در این خصوص مدیریت صنایع دستی استان زنجان، می بایست به صورت فعال عمل کرده و با پیشنهادات و پیگیری های خود مقدمات کار را فراهم سازد.

5. گسترش فعالیتهای تولیدی در زمينه ملیله کاری

نظر به اینکه با توجه به بررسیها و محاسبات به عمل آمده توسط مدیریت بازار آنلاین صنایع دستی و هنری استان زنجان، سود احتمالی حاصل از سرمایه گذاری و کار و تولید در خصوص ملیله تقریبا دو برابر سود متوسط سرمایه در بازار است. لذا گسترش فعالیتهای تولیدی در زمينه ملیله کاری توصیه می شود. ضمن آنکه طرح تیپ تهیه شده توسط سازمان صنایع دستی ایران در سال ۱۳۷۵ در این خصوص، می تواند راهنمای مناسبی بوده و در عمل هم مفید فایده قرار گیرد.