شال ترمه کرمان : پیشینه نساجی و بافت

شال ترمه کرمان : پیشینه نساجی و بافت

در رابطه با شال ترمه کرمان لازم به ذکر است که هنر و صنعت نساجی یکی از باسابقه ترین صنایع دستی بشری است که ایران همواره در جهان هنر در این حیطه دارای سابقه و سبک است. بسیاری از کالاهای منسوجی که از مواد و مصالح گوناگونی مانند پنبه، ابریشم و پشم بافته می شوند در تاریخ کهن نساجی ایران دارای سابقه و نمونه هایی زیبا و جذاب هستند.

دیار کرمان نیز یکی از کهن ترین ولایات ایران زمین است که وجود مناطق باستانی مانند جیرفت، تل ابلیس، شهداد، تپه یحیی و بناهای کهن دوران هخامنشی و ساسانی نشان از قدمت تاریخی این سرزمین دارد. وجود تمدنهای پیشرفته نشان از رونق و آبادانی این سرزمین در طول تاریخ است و هر کجا تمدنی باشد کم کم ساخت و تولید مایحتاج زندگی لازم و ضروری است. بنابراین می توان اساس شال ترمه کرمان را به حدود هزاره پنجم قبل از میلاد نسبت داد. اما به دلیل ساختار فناپذیری منسوجات از دوران کهن هنوز هیچ پارچه یا منسوجی یافت نشده است.

قدیمی ترین سند در مورد شال ترمه کرمان

شاید قدیمی ترین منبع در دو مورد نساجی و شال ترمه کرمان به دوران ساسانی برگردد. این سند همان روایت هفتواد است که به طور مشروحی حکیم ابوالقاسم فردوسی آن را بیان کرده و در کارنامه اردشیر بابکان نیز ماجرای اردشیر بابکان با کرم افسانه ای هفتواد آمده است. در روایات کهن اساطیری ایران آمده است که پادشاهی به نام هفتواد وجود داشته که شکست او برای اردشیر بابکان یک افتخار بزرگ به حساب می آمد. هفتواد دختری داشت که به کار ریسیدن نخ مشغول بود. بنابر روایت شاهنامه دختر هفتواد در حال خوردن یک سیب بود که کرمی از آن بیرون آمد او کرم را داخل سبد دوکهای نخ قرار می دهد و بعد متوجه می شود که مقدار نخها دو برابر می شود.

سپس این کرم را نگه می دارد و به آن غذا می دهد. این کرم هر روز بزرگ و بزرگ تر شده و به کرمی غول پیکر مبدل می شود که ثروت زیادی برای هفتواد و شهر او به ارمغان می آورد. سرانجام این کرم غول پیکر با فریب و نیرنگ اردشیر بابکان، توسط سرب داغ کشته می شود. بنا بر روایات اساطیری شهر هفتواد مکانی در ایالت کرمان است. البته روایت فوق، افسانه ای بیش نیست که احتمالا واقعیت خارجی ندارد. در واقع این ساختار کلی روایت است که قابل استناد نیست اما می توان با توجه به آن این فرضیه را بیان کرد که در دوران ساسانی در کرمان صنایع نساجی و شاید شال ترمه کرمان وجود داشته است.

البته باید اذعان داشت که صنایع بافندگی در کرمان کهن وجود داشته است، اما هرگز در این دوران کرمان مرکز مشهور بافت پارچه نبوده است، بلکه احتمالا پارچه های پنبه ای و پشمی بسیار ساده جهت استفاده عمومی در این ایالت تولید می شده است.

ارتقا هنرها و صنایع دستی کرمان به واسطه بهبود اوضاع سیاسی، اقتصادی و امنیتی

ساختار  بازار صنایع دستی و هنرها در طول تاریخ از یک قاعده کلی تبعیت می کند و آن این است که هرگاه اوضاع سیاسی، اقتصادی و امنیتی در هر سرزمینی بهبود یابد هنرها و صنایع به طور قابل توجهی رشد و ترقی خواهند کرد. بنابراین اگر صفحات تاریخ کرمان را ورق بزنیم هرکجا که اوضاع کلی جامعه ایران و همچنین ولایت کرمان سامان داشته باشد، می توان به دنبال صنایع و هنرهای نفیس گشت. تاریخ کرمان، تاریخی پر فراز و نشیب است و هرچند که در طول تاریخ، کرمان را «دارالامان» نامیده اند اما همواره ظلم و ستم حاکمان بر مردم دیار کریمان باعث شده که ساختار اقتصادی و اجتماعی این شهر همیشه به دو قشر فقیر و غنی تقسیم شود که قشر فقیر از لحاظ جمعیت با ثروتمندان قابل مقایسه نیست.

این شرایط موجب شد که برخی از صنایع کرمان مانند صنعت نساجی و شال ترمه آن نتواند به تمام ظرفیت های بالقوه خود در طول تاریخ دست پیدا کند. اما به جرأت می توان ادعا کرد که در هیچ مقطع تاریخی این صنایع کاملا نابود نشده اند چرا که وقتی رونق آنها را در دوران تیموری، صفوی و قاجار مشاهده می کنیم نمی توان باور کرد که چنین صنایع ظریفی در یک مقطع خاص تاریخی شکل گرفته و به چنین رونقی دست یافته باشند. بنابراین معقول تر به نظر می رسد که این هنرها در طول یک بستر نسبتا طولانی تر در تاریخ شکل گرفته باشند اما در مقطعی خاص به دلیل حمایتهای حکومتی و شرایط اقتصادی – امنیتی ویژه به اوج و ترقی خود دست یافته اند و در مقاطعی نیز رونق آنها بسیار کاهش یافته است.

قدیمی ترین گزارش ها از شال ترمه کرمان

قدیمی ترین گزارش از شال ترمه کرمان مربوط به گزارش جرجی زیدان در کتاب تاریخ تمدن اسلام است. وی در کتاب خود می نویسد که جزء اموالی که از المكتفي خلیفه عباسی باقی مانده بود، یک رقم «هجده هزار طاقه شال کرمانی» بود که اگر این روایت صحت داشته باشد می توان ادعا کرد که سابقه شال كرمان حداقل به حدود هزار سال قبل می رسد.

مارکوپولو، سیاح ونیزی، که دربار قوبلای خان را نیز مشاهده کرده بود، در بازدید از کرمان، شرحی بر مصنوعات کرمان دوران ایلخانی می نویسد، که در بخشی از آن آمده است: «دختران و زنان کرمانی پارچه های ابریشمی و با ظرافت بسیار در هر رنگ به اشكال حيوانات و پرندگان و سایر نقوش می بافند …».

بنا بر این سند می توان چنین استنباط کرد که در حدود آغاز قرن هفتم در کرمان بافت پارچه های ابریشمی سابقه داشته است اما از آنجایی که در نقوش، این پارچه ها طبق گفته مارکوپولو عموما نقوش حیوانی بوده است می توان چنین استنباط کرد که احتمالا ریشه این نقوش مربوط به دوران قبل از اسلام بوده است. نقوشی که به صورت یک سنت ریشه دار و پر مفهوم حتى تا قرنها پس از ورود اسلام در منسوجات ایران حفظ شده است.

هنر های نساجی کرمان در دوران تیموری

در دوران تیموری نیز کرمان به عنوان یکی از مراکز مهم بافت پارچه و تولید منسوجاتی چون شال ترمه کرمان  تلقی می شده است. به طوری که یکی از بهترین انواع پارچه های تولیدی دوران تیموری پارچه هایی هستند که بر روی آنها دوخته دوزی پته می شد، که مرکز اصلی آن کرمان بود و عموما تولید آنها به دست زنان هنرمند و با سلیقه کرمان صورت می پذیرفت.

در زمان تیمور و شاهرخ، اقدامات شایسته ای در رونق صنایع و تجارت شرق ایران صورت پذیرفت و شهرهایی مانند سمرقند، بخارا، شیروان، هرات، کرمان و یزد به عنوان مراکز عمده صنایع نساجی شرق ایران معرفی شدند و کالاهای تولیدی آنها تقریبا به بیشتر کشورهای دارای مراوده تجاری با ایران صادر می شد. دوران تیموری، آغاز رونق و شکل گیری نوعی پارچه در کرمان با نام ترمه بود. البته به احتمال زیاد اساس این تولیدات همان پارچه های ابریشمی بوده که مارکوپولو از آنها یاد کرده است.

البته کرمان به دلیل ارتباط زیاد با آسیای مرکزی و شمال شرق ایران تا حدودی برخی ویژگیهای منسوجات آسیایی مرکزی را نیز دریافت کرده است. با پایان دوران تیموری، خاندان صفوی زمام امور مملکت ایران را به دست گرفتند.

صنایع نساجی کرمان در عصر صفویان

صفویان در رونق هنرها و صنایع ایران تلاش فراوانی مبذول داشتند. در نتیجه در این دوران، هنرها به ویژه صنایع نساجی ایران شکوفایی فوق العاده ای را تجربه کرد. در این ایام اصفهان، کاشان و یزد به عنوان بهترین مراکز تولید منسوجات صفوی مطرح بودند و پارچه های زری و مخمل کارگاه های این شهرها، به بیشتر کشورهای همسایه صادر می شد. شایان ذکر است که اوج تمام هنرهای صفوی با حکومت شاه عباس کبیر در اصفهان آغاز شد.

صنایع نساجی کرمان که از قرن ها قبل حیات خود را آغاز کرده بود در این دوران به اوج ترقی و بلوغ خود دست یافت و محصول این بلوغ رونق مهم ترین و مشهورترین پارچه های تولیدی کرمان یعنی همان شال ترمه کرمان  بود. موریس دیماند، در کتاب راهنمای صنایع اسلامی می نویسد:

«یکی از قسمتهای ضروری لباسهای ایرانی در دوره شاه عباس و زمان بعد از او شال کمر بود که از ایران به شرق اروپا نیز راه یافت. چند نمونه کامل و چند قطعه در موزه متروپولیتن وجود دارد».

رونق شال کرمان در دوران شاه عباس

در دوران شاه عباس صنایع شال ترمه کرمان رونق فراوان داشت. احتمالا در بافت شال های دوران صفوی از ابریشم نیز استفاده می شده است، چرا که دوران شاه عباس، دوران رونق صنایع ابریشم ایران بود. رونق و صادرات شالهای ابریشمی این دوران آن قدر زیاد بود که رقیبان را به عکس العمل وا می داشت زکی محمد حسن، در مورد شالهای ابریشمی این دوران چنین می گوید:

«از محصولات کارگاهی پارچه بافی ایران در تنهای ۱۱ و ۱۲ هجری شالهای ابریشمی بلند است که عمده نقشهای آن، حاشیه های افقی است که از دو طرف به بخش پهن و گستردهای می رسد که دارای ترنجها و نقش و نگارهای گیاهی است. این شالها چنان ممتاز است که بافندگان جنوب شرقی لهستان در قرن ۱۲ ه پس از آنکه برخی از بازرگانان ارمنی مقدار زیادی از شالهای ابریشمی ایرانی را به آنجا وارد کردند، تجارت آن را ممنوع کردند و ناگزیر به بافتن آن در کشور خود شدند، به تقلید از آن پرداختند … این محصولات محلی هرگز نتوانستند در بازار جای شالهای شرقی وارده از ایران یا استامبول را بگیرند».

سایر هنر های کرمان

علاوه بر بافت شال ترمه کرمان، در عصر صفوی یکی از مراکز تولید گلدوزی های بسیار لطیف بوده که تا عصر کنونی تولید آنها ادامه دارد. بافت پارچه های پنبه ای و منسوجاتی از این نوع که رقیب پارچه های تولیدی هندوستان بودند در دوران صفوی در مراکزی مانند کرمان و یزد وجود داشته است و بافت آنها تحت عناوینی مانند کرباسبافی و کاربافی هنوز به صورت پراکنده ای در استان کرمان رواج دارد.

هرچند که پس از حمله افغانها و انقراض حکومت صفوی صنایع و هنرهای ایرانی دچار تنزل شدند اما هنوز کرمان به عنوان یکی از مهم ترین مراکز تولید قالی و پارچه های شال در ایران، همچون نگینی درخشان خودنمایی می کند.

گزارش سیاحان و اسناد به جای مانده از این دوران نشان دهنده آن است که صنعت شال ترمه کرمان پس از دوران شاه عباس کبیر دچار افت شد ولی هرگز به طور کامل فراموش نشد. حتی در دوران نادر شاه ، بنابر نظر هانوی، یک شال ابریشمی یا یک روسری پشمی زربفت ظریف که در کرمان بافته شده بود به دور کلاه نادر شاه پیچیده می شد. با آنکه صنایع شال ترمه کرمان کرمان رونق زمان شاه عباس را نداشتند امافرش کرمان هنوز به عنوان یکی از بهترین کالاهای نساجی در کرمان تولید می شود. اتکای کرمان به صنایع نساجی علاوه بر اشتغال زایی موجب شد مقدار زیادی از محصولات این صنعت توسط بنادر جنوبی به کشورهای دیگر صادر شود و علاوه بر رشد اقتصادی، صدور یک فرهنگ اصیل را مقدور سازد.

عصر قاجار عصر رشد و بالندگی

رشد و بالندگی شال ترمه کرمان مربوط به دوران قاجار است. دوران قاجار در هنر ایران از درخشندگی غرور آفرینی برخوردار نیست و به طور کلی صنایع نساجی ایران به ویژه ابریشم بافی در این دوران تنزل پیدا می کند. با وجود نزول کیفیت محصولات اصفهان و کاشان، کم کم کرمان خود را در آسمان نساجی ایران نشان می دهد و تلألو آن چنان زیاد می شود که شال ترمه کرمان به عنوان پوشش غالب دربار قاجار معرفی می گردد.

اگر شالهای کرمان در دوره قاجار شهرت دارد، این شهرت را مدیون زیر بنای تاریخی خود از زمان شکل گیری صنایع نساجی این ایالت تا دوران ایلخانی، تیموری و صفوی است. کارخانه های شالبافی در کرمان و دهات اطراف آن در تمامی دوران صفویه و بعد از آن دایر بوده و شالبافان کرمان یکی از بزرگترین طبقات اجتماعی را تشکیل می دادند و اصولا طبقات بازاری ثروتمند کرمان، بیشتر تاجر شال و قالی بوده اند. البته طبقه عامه و اکثریت مردم شهر نیز گروه عظیم بافنده یعنی شالباف ها را تشکیل می دادند. یک مأمور انگلیسی در گزارشی که برای ایجاد خط تلگراف در سال ۱۸۷۹، (۱۲۹۷ قمری) که دو سال بعد از وكيل الملک دوم، به کرمان رفته بود، در باب تعداد کارگران صنعت شالبافی کرمان چنین اظهار نظر می کند:

«… شالباف خانه زیاد؛ و پانزده هزار نفر شالباف دارد» و در ادامه در جایی دیگر جمعیت شهر کرمان را حدود چهل و یک هزار نفر می شمارد. بنابراین بیش از ثلث مردم کرمان به کار شالبافی اشتغال داشته اند و این نشانگر رونق فراوان شال بافی در کرمان قرن نوزدهم بوده است.

دوران فتحعلی شاه رونق صنایع شالبافی کرمان

پاتریشیا بیکر، رونق صنایع شالبافی کرمان را از دوران فتحعلی شاه (۱۷۹۷ تا ۱۸۳۴) می داند. به دستور فتحعلی شاه در سال ۱۲۲۴/۱۸۰۹ استفاده از شالهای کشمیر که بسیار ارزشمند بوده، فقط مخصوص خاندان سلطنتی و مقامات عالیرتبه شد و این فرمان تا حدودی موجب رنجش خاطر بسیاری از مردم به ویژه ثروتمندان بود چرا که این کار شاه تا حدودی تجارت پر سود آنان را دچار رکود می کرد. اما دلیل رسمی اعلام شده از طرف دربار تمایل شاه به رونق و پیشرفت صنایع شال ترمه کرمان بود.

تقریبا از اواخر قرن هجده تغییری در نوع پوشش رایج در دربار ایران روی داد. کم کم در دوخت لباسهای فاخر سلطنتی از شالهای پشمینه کشمیری و درمانی استفاده می شد. این پارچه ها از جنس کرک بود و درخشندگی بسیار بالایی داشت که حتی برخی آن را با ابریشم اشتباه می گرفتند. مرغوبیت کرکهای بز و گوسفندان کرمانی آن قدر بالا بود که مقدار زیادی از آنها توسط شرکتهای خارجی از کرمان خارج می شد. در روزنامه وقايع الاتفاقيه نمره ۲۴۰ به تاریخ ۲۳ ذی حجه الحرام ۱۲۷۱ آماده است:

«چون امسال تجار از هر جایی وجه نقد فرستاده بودند که کورک خریداری نمایند. با نتیجه کورک در کرمان ترقی کرده بجهه شالبافی کرمان خسارتی حاصل می شد. امير الامراء العام سردار محمد حسن خان در این باب قدغن نموده و احکام به کل بلوکات فرستاده بود که کورک به خارج نفروشند و به کرمان بیاورند که کار شالبافهای کرمان از رونق و رواج نیفتد».

عهد امیر کبیر و یادگیری شالبافی از اهالی کشمیر

بعد از رونق شالبافی در عهد شاه عباس صنعت شال ترمه کرمان از رونق افتاد تا اینکه در زمان حکمرانی طهماسب میرزا مؤیدالدوله به دستور میرزا تقی خان امیر کبیر عده ای از شالبافان کرمان به کشمير فرستاده شدند تا این هنر را به حد اعلی بیاموزند و دوباره به کرمان برگردند و آن را رونق بخشند. وی همچنین دستور داد که نیمی از مالیات شهر کرمان صرف رونق شالبافی شود و همین اقدامات موجب شد شال ترمه کرمان در عهد ناصری به حد اعلای خود دست یابد.

در کتاب شرح زندگانی من، مرحوم عبدالله مستوفی می نویسد: «امیر در تشویق صنایع بذل مهر نمود، و شالهای کرمانی را به پایه شالهای کشمیری ترقی داد، و چون بعد از او تشویقی از این صنعت نشد، به حال سابق برگشت ولی اسم امیری روی شال ترمه کرمانی ماند»

نقش آقاخان نوری در ترقی شال كرمان

علاوه بر اقدام امیرکبیر می توان به اقدام میرزا آقاخان نوری در ترقی شال ترمه کرمان اشاره کرد. شال کشمیری به دلیل مرغوبیت و اینکه از خارج وارد می شد از قیمت بالایی برخوردار بود و همچنین امکان رشد شال کرمانی را نیز گرفته بود. میرزا آقاخان نوری، در اقدامی متهورانه که مورد نکوهش بسیار برخی از درباریان قرار گرفت، دستور داد که اعطای خلعت از صندوقخانه دربار از شال کشمیر به شال کرمانی تبدیل شود. خان ملک ساسانی به نقل از اعتمادالسلطنه از قول میرزا حسین خان سپهسالار در نقد میرزا آقاخان و جزء معایب او گوید: « … آن وقت هرچه خلعت از صندوقخانه داده می شد، همه شال کشمیر بود، به شال کرمانی مبدل نمود».

برخی آغاز رونق شالبافی کرمان را از زمان حکومت فتحعلی شاه می داند. گفته شده است که تفاخر و ابهت لباسهای سلطنتی صفویه، در زمان سلطنت فتحعلی شاه دوباره رایج شد و احیای صنعت تولید ابریشم و ابریشم بافی، بافته های بسیار مجلل و قابل توجهی را برای دربار به ارمغان آورد، به انضمام پشم لطيف کرمان که در قرن پیش نیز بسیار پرطرفدار بود. همچنین پشم کرمان کم کم جای کالاهای وارداتی از کشمیر را گرفت.

طرح رایج در لباس و پوشاک عهد قاجار

در گذشته طرح رایج در لباس و پوشاک عهد قاجار طرح بته ای و محرمات بود که نمونه شالهای بافته شده در کرمان این نقش را به زیباترین شکل به دنیای نساجی اهدا کرده است. در لباسهای دوران قاجار استفاده از شالهای کم نظیر کرمانی بسیار رایج بوده است، طوری که حتی در لباسهایی با پارچه های غیر از شال استفاده از حاشیه دوزی شال در سرآستینها و یا یقه لباس بسیار رایج بوده است. فیلیسین آكرمن متداول ترین پارچه های ابریشمی قرون هیجدهم و نوزدهم بافت کشمیر را شبیه شالهای یزد می داند که البته این پژوهشگر ارجمند احتمالا شالهای کرمانی را با شالهای یزدی اشتباه گرفته است. چرا که در این دوران بدون تردید تنها رقیب سر سخت شالهای کشمیری شالهای مرغوب و سنگین کرمانی بوده است.

قاجار حمایتهای دربار و حاکمان محلی از خرید شال

شاید بهترین عامل رونق شال ترمه کرمان در دوران ناصرالدین شاه قاجار حمایتهای دربار و حاکمان محلی از خرید شال بوده است؛ چرا که شالهای سنگین و ارزشمند آنقدر از ارزش بالایی برخوردار بوده اند که مردم عادی هرگز توان خرید آنها را نداشتند. اخبار درج شده در روزنامه های عهد ناصری به خوبی اوضاع شالبافی کرمان در آن روزگار را بیان می کند. در روزنامه وقایع الاتفاقيه نمره ۱۶۳ مورخ ۱۶ جمادی الثانی ۱۲۷۰ در ذیل اخبار ولایت کرمان آمده است:

«شالبافی در کرمان نسبت به سابق ترقی کرده و خیلی خوب و ممتاز می بافند و در طرح و قماش مثل شال کشمیری است و در این اوقات امير الأمراء العظام سردار شش بقچه به جهت صندوقخانه مبارکه فرستاده بود»

یا در نمره ۱۴۰ مورخ ۲ محرم ۱۲۷۰ آمده است:

«از قراری که نوشته بودند از حسن مراقبت و اهتمام اميرالامراء العظام محمد حسن خان سردار حکمران کرمان و یزد امر آن ولایت منظم و مضبوط است و در این روزها پیشکشی از قبیل وجه نقد و چند طاقه شال کرمانی بسیار اعلا به چاپاری به خاکپای همایون فرستاده بود که از نظر اقدس ملوکانه گذشت موقع قبول و استحسان یافت».

حمایت از کارخانه های شالبافی فقط در جهت منافع دربار بود و کمترین مقدار این حمایتها به شالبافان فقیر و مستضعف می رسید. در نمره ۱۹۳ همان روزنامه به تاریخ ۱۹ محرم الحرام ۱۲۷۱ آمده است که

«از قراری که در روزنامه کرمان نوشته بودند امير الأمراء العظام محمد حسن خان سردار حکمران یزد و کرمان در رواج کارخانه شالبافی کرمان كمال اهتمام را دارند که همیشه شالهای بسیار خوب از کارخانه های آنجا به عمل آمده از کارخانه بیرون بیاید و به خصوص این روزها تنخواه قرار داده اند که به استادان شالباف بدهند که در کارخانه شالبافی معطلی حاصل نشود».

حذف مالیات بافندگان شال

حذف مالیات از جماعت شالباف نیز یکی از اقدامات پسندیده حکام خراسان برای رونق شالبافی در این دیار بوده است. بنا بر مطالب درج شده در روزنامه وقايع الاتفاقيه مورخ ۲۰ ذي الحجة الحرام ۱۲۷۱، این قانون بر سنگ نوشته شده که بعد از این دیناری و حبه ای از صنف شالباف مطالبه نشود که آسوده خاطر مشغول کسب خود و دعاگویی ذات اقدس همایون باشند. البته این همه حاتم بخشی هرگز برای قشر زحمتکش شالباف شال ترمه کرمان نبوده بلکه برای تولید شالهای زیبا و سنگین برای خود شخص پادشاه و درباریان بی درد بوده است.

بعد از مرگ ناصرالدین شاه و حکومت فرزند او مظفرالدین شاه قاجار، اوضاع شالبافی رو به زوال گذارده و با شروع انقلاب مشروطه حمایت و اهتمام دربار به سمت مشروطه خواهی و مشروطه طلبی جلب شد و پس از مرگ مظفرالدین شاه و حکومت محمدعلی شاه، اوضاع از قبل هم بدتر شد. این اوضاع تا پایان حکومت قاجاریه ادامه یافت و با رونق صنایع فرشبافی در کرمان و رکود بازار شال، نیروهای شاغل در صنایع شالبافی جذب فرش شدند. هرچند که دستان هنرمند کارگران شالبافی این بار محصولی زیبا و جهانی به نام فرش کرمان را به جهان معرفی کردند اما این صنعت به طور وسیعی گام در راه زوال و نیستی نهاد و با گذشت سالها هر روز اوضاع بدتری از روز قبل پیدا می کرد.

تیر خلاص بر صنایع شالبافی کرمان

سرانجام با قانون متحدالشکل کردن البسه در ایران تیر خلاصی بر صنایع شال ترمه کرمان شلیک شد. بسیاری از صاحب نظران مهم ترین علت اضمحلال صنایع شالبافی کرمان را رونق و سرمایه گذاری در صنایع قالیبافی می دانند که به ویژه شرکتهای خارجی انجام دادند. اما گفته می شود که مهمترین عامل این رکود همین قانون متحدالشکل کردن لباس در ایران بود.

از دوران پهلوی، صنعت شال کرمان با آمدن محصولات رنگارنگ خارجی و همچنین راه اندازی کارخانه های نساجی ماشینی به ویژه در کرمان، به طور کامل وارد عصر فراموشی شد. ورود تفکرات غربی و هنر مدرن، هنرهای سنتی ایران را به گروهی از هنرهای منزوی تبدیل کرد و روند کاهش دستگاه های شالبافی سرعت گرفت. البته این روند با توجه به حمایتهای سازمان صنایع دستی کرمان در برهه ای از تاریخ پس از انقلاب قدری کند شد اما سرانجام از آن صنعت پررونق تنها یک باز مانده باقی ماند.

بنا بر گزارش دکتر باستانی پاریزی در کتاب فرمانفرمای عالم، تقریبا در حدود آغاز دهه شصت هجری شمسی تنها هشت شالباف در روستای هوتک کرمان مشغول به کار بودند و امروز تنها یک شالباف در این روستا، شال ترمه می بافد. هرچند که تولیدات او از لحاظ و بسیار نازل تر از نمونه های عهد ناصری است و به جرأت می توان گفت که اصلا با شالهای قاجاری قابل مقایسه نیست.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد اینکه “شال چیست” به مقالات مرتبط رجوع کنید.