انواع قلم زنی

هنر قلمزنی و انواع قلم زنی بر روی فلزات مختلفی مانند مس، برنج، نقره، طلا و همچنین برخی آلیاژها انجام می‌شود. قلمزنی عبارت است از نقر کردن نقوش و خطوط با استفاده از چکش و قلم‌های فولادی بر سطح فلزات گوناگون از جمله: طلا، نقره، مس، برنج، مفرغ و… . اجرا و کار قلمزنی به شیوه‌های متعدد در صنایع دستی دارد و به سلیقه هنرمند انجام می‌شود این شیوه‌ها عبارت‌اند ‌از:

۱. سبک‌های هنر قلمزنی

این هنر فلزی خود دارای شاخه ها انواع گوناگونی از سبک ها می باشد که در ادامه به هر یک از آنها می پردازیم.

سبک ریزه قلم

ریزه کاری که به ریزه قلم و زمینه پر نیز معروف است، روشی است که سطح اشیا یا بوم فلزی را با استفاده از نقوش و طرح‌های ریز و ظریف قلمزنی می‌کنند، و با ایجاد بافت در زمینه بوم، طرح اصلی را آشکار می‌سازند و زمینه کار را از طرح جدا می‌کنند.

سبک برجسته کاری

این تکنیک طی سه مرحله انجام می‌شود:

مرحله اول:

پشت فلز را قیر می‌ریزند و طرح اصلی را نیم‌بُر می‌کنند. (نیم‌بُر، همان تثبیت کردن طرح است که در فصل بعد به آن خواهیم پرداخت).

مرحله دوم:

بعداز اتمام نیم‌بر، قیر را از پشت بوم جدا می‌کنند و دوباره ذوب می‌کنند. قیر ذوب شده را روی کار یعنی همان طرفی که نیم‌بر شده است می‌ریزند و از پشت که طرح نمایان است، طرح را پایین می‌برند تا از طرف اصلی برجسته شود.

مرحله سوم:

بعد از اتمام این کار قیر را جدا می‌کنند و قیر ذوب شده را پشت بوم فلزی می‌ریزند. در این مرحله طرح اصلی برجسته شده است، و زمینه را با قلم‌های بدون آج صاف می‌کنند و بعد روسازی را انجام می‌دهند، جُنده کاری هم به همین سبک انجام می‌گیرد.

سبک عکسی:

در این سبک نمی‌توان زمینه را کامل پر کرد، با ایجاد سایه و خط در زمینه، طرح اصلی را نشان می‌دهند. در این روش بر خلاف ریزه کاری معمولا طرح‌های ختایی، ساقه‌هایش یک خطی می‌باشند.

سبک منبت یا (نیم برجسته):

در این شیوه بعد از نیم‌بُر کردن، زمینه را حدود دو سانتی‌متر با قلم‌های بدون آج پایین می‌برند تا طرح اصلی به صورت نیم برجسته نمایان شود و بعد با قلم‌های آج‌دار و بدون آج روسازی می‌کنند.

سبک مشبک:

در این روش پس از انتقال طرح به وسیله قلم نیم‌بر، طرح را ثابت می‌کنند. تکنیک مشبک فلز به سه صورت انجام می‌گیرد.

١. بعد از نیم‌بر کردن طرح و روسازی، به کمک قلم تیزبر بوم فلزی را برش می‌دهند و طرح را از زمینه جدا می‌سازند، این سبک مشبک بیشتر در اصفهان انجام می‌شود.

۲. بعد از نیم‌بر کردن طرح، به وسیله کمان اره و اره مویی طرح از زمینه جدا می‌شود. این سبک مشبک بیشتر در اراک انجام می‌شود.

٣. بعد از نیم‌بر کردن طرح، به وسیله دریل و مته زمینه را سوراخ می‌کنند و با سوهان‌های خیلی ریز طرح را از زمینه جدا می‌سازند.

سبک قلم‌گیری:

هنرمند از این روش بیشتر برای کنده کاری و حکاکی فلز استفاده می‌نماید. قلم این سبک مخروطی‌ شکل است و حالتی شیار مانند بر سطح فلز ایجاد می‌کند. معمولا هر چه زاویه قلم به سطح کار نزدیک‌تر ‌باشد شیار نازک‌تری ایجاد می‌کند و براده کمتری از سطح فلز بر می‌دارد. سبک قلم‌گیری به دو صورت انجام می‌شود.

۱. با استفاده از قلم و چکش، سطح فلز را شیار می‌دهند، این روش قلم‌گیری در اصفهان انجام می‌شود.

۲. بدون چکش، کار می‌شود. بدین صورت که تنها با قلم، سطح فلز را شیار می‌دهند. این شیوه قلم‌گیری بیشتر در تبریز انجام می‌شود.